Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznikowi Praw Obywatelskich zasygnalizowano wątpliwości ws. zasad udzielania w Instytucie Pamięci Narodowej zgód na pisanie przez pracowników naukowych artykułów czy książek w ramach obowiązków służbowych
• Zastępca RPO Stanisław Trociuk zwrócił się o wyjaśnienia w tej sprawie do Prezesa IPN – Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu
• IPN jest przede wszystkim urzędem państwowym, i jak w każdym urzędzie bezpośredni przełożony ma obowiązek nadzorować pracę podległego pracownika, a przede wszystkim mieć wiedzę nt. realizowanych przez niego zadań służbowych oraz je akceptować. Wprowadzenie załącznika nr 2 do zasad określonych w zarządzeniu nr 2/24 Prezesa z 7 lutego 2024 r umożliwia realizację tych celów - odpisał wiceprezes IPN Karol Polejowski.
• Dodał, że po wprowadzeniu tego zarządzenia nie zdarzyła się sytuacja odmówienia pracownikowi pionu naukowego zgody na rozpoczęcie prac nad publikacją zwartą lub artykułem naukowym planowanym do wydania w czasopiśmie IPN lub zewnętrznym w ramach obowiązków służbowych.

RPO zasygnalizowano sprawę wejściem w życie zarządzenia nr 2/24 Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z 7 lutego 2024 r. w sprawie sposobu prowadzenia działalności wydawniczej, rozdziału publikacji oraz sprzedaży publikacji, gier, materiałów edukacyjnych i popularyzatorskich w Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

Z przekazanych informacji wynika, że do kierowników jednostek organizacyjnych w IPN przesłano komunikat dotyczący wejścia w życie zarządzenia. W § 3 ust. 3 załącznika do tego zarządzenia oraz załączniku nr 2 do szczegółowych zasad prowadzenia działalności wydawniczej, rozdziału publikacji oraz sprzedaży publikacji, gier, materiałów edukacyjnych i popularyzatorskich przewidziano obowiązek zlecania, przekazania i przyjęcia przez IPN utworu powstałego w wyniku wykonania obowiązków służbowych pracownika IPN na podstawie pisemnego protokołu zlecenia (przekazania, przyjęcia) utworu pracowniczego.

Z przekazanej RPO wiadomości naczelnika z IPN do pracowników wynika, że protokoły zlecenia będą dotyczyć jedynie wydawnictw zwartych (monografie, edycje źródeł, opracowania wspomnień itd.). Artykuły naukowe nie będą zlecane za pomocą protokołu zlecenia, jednakże pracownicy są zobowiązani informować przełożonego i uzyskać jego zgodę na pisanie danego artykułu w ramach obowiązków służbowych. W wiadomości tej zaproponowano, że pracownicy mają poinformować naczelnika drogą mailową o prowadzonych badaniach (pisaniu artykułu naukowego), co zatwierdzi on jako działalność w ramach obowiązków służbowych. W wiadomości podkreślano, że nie ma to na celu ograniczenia pracownikom prowadzenia samodzielnych badań naukowych, natomiast należy  mieć zgodę przełożonego na napisanie danego artykułu w ramach działalności służbowej.

Według osoby zwracającej się do RPO może to prowadzić do eliminacji „źle widzianych’’ tematów (nawet jeżeli publikacje nie są przygotowywane z myślą o opublikowaniu ich w czasopismach IPN bądź w Wydawnictwie IPN), a nawet otwierać drogę do usuwania z IPN ,,niewygodnych” pracowników naukowych. Osoba wnioskująca wskazała, że kluczowy kontekst stanowi wprowadzony w IPN system oceny pracowników, zgodnie z którym otrzymują oni punkty za publikacje wydane w IPN oraz poza IPN (o ile przygotowane w ramach pracy). Zdaniem wnioskodawcy daje to władzom IPN możliwość jednoczesnego blokowania publikacji pracowników i karania ich za niewystarczającą liczbę punktów, co w konsekwencji może prowadzić do zwolnienia z pracy.

ZRO Stanisław Trociuk zwrócił się 30 stycznia 2025 r. do Prezesa IPN o stanowisko i wyjaśnienie przyczyn wprowadzonego rozwiązania. Prosił o wskazanie, czy na tej podstawie odmawiano zgody na napisanie publikacji w ramach działalności służbowej, a jeśli tak, to ile razy i z jakich powodów. 

Odpowiedź Karola Polejowskiego, wiceprezesa Instytutu Pamięci Narodowej

Przepis § 3 ust. 2 zarządzenia nr 2/24 Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z dnia 7 lutego 2024 r. w sprawie sposobu prowadzenia działalności wydawniczej, rozdziału publikacji oraz sprzedaży publikacji, gier, materiałów edukacyjnych i popularyzatorskich w Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, zmienionym zarządzeniem nr 16/24 z dnia 6 maja 2024 r. i zarządzeniem nr 24/24 z dnia 31 lipca 2024 r., zwanego dalej „zarządzeniem wydawniczym”, w myśl którego przyjęcie utworu powstałego w wyniku wykonywania czynności realizowanych w ramach obowiązków służbowych przez pracowników IPN-KŚZpNP następuje na podstawie protokołu zlecenia, przekazania i przyjęcia utworu pracowniczego (załącznik nr 2 do zasad wprowadzonych zarządzeniem wydawniczym) znajduje odzwierciedlenie w art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 2025 r. poz. 24). 

Zgodnie ze wskazanym powyżej przepisem jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. § 3 ust. 2 zarządzenia wprowadza protokół przyjęcia utworu w celach dowodowych. Zabezpiecza on zarówno pracodawcę, posiadającego dowód przyjęcia utworu, co pozwala mu na dysponowanie utworem przez określony w przepisach okres 2 lat, a także pracownika, który w bezsprzeczny sposób może obliczyć termin powrotu do niego autorskich praw majątkowych, po zaistnieniu wskazanych w ustawie okoliczności.

Protokół zlecenia, przekazania i przyjęcia utworu pracowniczego jest stosowany w przypadku publikacji zwartych, czyli: monografii, edycji źródeł, książek pod redakcją, opracowań wspomnień itp. przygotowywanych przez pracowników naukowych w ramach stosunku pracy w IPN i wydawanych przez Wydawnictwo IPN. W przypadku artykułów naukowych i popularnonaukowych – opracowywanych w ramach obowiązków służbowych – wydawanych zarówno w czasopismach IPN, jak i w periodykach zewnętrznych – z uwagi na ich dużą ilość zastosowano uproszczoną formułę. Pracownik powiadamia drogą mailową bezpośredniego przełożonego o swoim zamiarze rozpoczęcia prac nad artykułem naukowym lub popularnonaukowym i tą drogą uzyskuje akceptację naczelnika lub kierownika.

Naukowcy zatrudnieni w Biurze Badań Historycznych IPN oraz jednostkach terenowych samodzielnie – zgodnie z posiadanymi kompetencjami badawczymi – proponują tematykę prowadzonych badań, w granicach czasowych określonych przez ustawodawcę i w ramach projektów badawczych określonych w zarządzeniu Prezesa IPN nr 11/22 z dnia 10 lutego 2022 r. w sprawie projektów badawczych Biura Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej.

Instytut Pamięci Narodowej jako jednostka sektora finansów publicznych jest zobowiązany do gospodarowania środkami publicznymi przydzielonymi w budżecie na realizację zadań ustawowych zgodnie z zasadami dokonywania wydatków ze środków publicznych. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych w art. 44 ust. 3 pkt 1 wskazuje, że wydatki publiczne powinny być dokonywane w sposób celowy i oszczędny. W kontekście omawianej sprawy celowość, o której tu mowa, ma bezpośredni związek z funkcjami badawczymi Instytutu Pamięci Narodowej określonymi w rozdziale 6 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej. Wspomniana ustawa w art. 53 określa ramy czasowe oraz terytorialne tematów badawczych, nad którymi Instytut Pamięci może prowadzić badania naukowe. Oba powołane wyżej przepisy uprawniają IPN do prowadzenia badań naukowych jedynie nad tematami określonymi w art. 53 ustawy o IPN, a to z kolei zobowiązuje IPN do oceny tematów badawczych, nad którymi miałyby być prowadzone prace w ramach obowiązków służbowych. Ocena ta jest dokonywana przy zastosowaniu norm określonych w art. 44 ust. 3 pkt 1 ustawy o finansach publicznych, w związku z art. 53 ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej.

W tym miejscu należy podkreślić, że Instytut Pamięci Narodowej jest przede wszystkim urzędem państwowym i jak w każdym urzędzie bezpośredni przełożony ma obowiązek nadzorować pracę wykonywaną przez podległego pracownika, a przede wszystkim posiadać wiedzę na temat realizowanych przez niego zadań służbowych oraz je akceptować. Wprowadzenie załącznika nr 2 do zasad określonych w zarządzeniu nr 2/24 Prezesa z dnia 7 lutego 2024 r umożliwia bezpośredniemu przełożonemu realizację tych celów.

Jednocześnie nadmieniam, że z informacji uzyskanych od naczelników BBH/ OBBH oraz kierowników referatów badań naukowych w delegaturach IPN wynika, że po wprowadzeniu zarządzenia nr 2/24 Prezesa IPN w skali całego Instytutu Pamięci Narodowej, a więc w centrali i jednostkach terenowych, nigdy nie zdarzyła się sytuacja odmówienia pracownikowi pionu naukowego zgody na rozpoczęcie prac nad publikacją zwartą lub artykułem naukowym planowanym do wydania w czasopiśmie IPN lub zewnętrznym w ramach obowiązków służbowych.

VII.713.8.2024