Biuletyn Informacji Publicznej RPO

11 października 2024 r. rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek przedstawił Sejmowi RP informację o działalności Rzecznika Praw Obywatelskich w 2023 roku wraz z uwagami o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela. Z informacją 8 października 2024 r. zapoznała się sejmowa Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka. Rzecznik w sejmie odpowiadał tez na pytania posłów.

Na posiedzeniu komisji Rzecznikowi towarzyszyli ZRPO Stanisław Trociuk, ZRPO Wojciech Brzozowski, a na posiedzeniu plenarnym dyrektor generalny BRPO Michał Szwast.

Wystąpienie RPO Marcina Wiącka

Rozpoczynając wystąpienie, Marcin Wiącek wskazał, że podstawowym obowiązkiem piastowanego przeze mnie urzędu jest rozpoznawanie skarg jednostek wnoszonych do BRPO na podstawie art. 80 Konstytucji RP. Na podstawie tych skarg podejmowane są działania w ramach kompetencji przyznanych Rzecznikowi Konstytucją i ustawami i przedstawił najważniejsze dane obrazujące pracę RPO w 2023 r.

- Do BRPO wpłynęła rekordowa liczba skarg w historii urzędu tj. ok. 80 tysięcy. Pracownicy Biura Rzecznika przeprowadzili też ponad 32 tysiące rozmów telefonicznych – wskazał Rzecznik i zwrócił uwagę, że skargi do RPO są przyjmowane w każdej formie – elektronicznej, telefonicznej oraz w formie osobistej rozmowy. W Biurze RPO w Warszawie, w Biurach Pełnomocników Terenowych w Gdańsku, Katowicach i Wrocławiu, a także punktach przyjęć interesantów – w Krakowie, Koszalinie, Bydgoszczy, Lublinie, Szczecinie i Wałbrzychu.

Do kompetencji Rzecznika należy kierowanie do instytucji państwowych wniosków dotyczących zmiany prawa, a także inicjowanie lub przystępowanie do postępowań przed sądami powszechnymi, sądami administracyjnymi, Sądem Najwyższym, Trybunałem Konstytucyjnym.

- W 2023 r. przedstawiłem instytucjom państwowym łączenie 519 wystąpień – mówił rzecznik i dodał, że znaczna część skarg kierowanych do RPO to wnioski o skierowanie nadzwyczajnego środka zaskarżenia do Sądu Najwyższego w sprawach cywilnych i karnych. Rzecznik wniósł do SN 48 skarg nadzwyczajnych i 93 kasacje i skargi kasacyjne. Większość tych środków zaskarżenia jest uwzględnianych przez Sąd Najwyższy.

RPO skierował również 54 skargi kasacyjne do Naczelnego Sądu Administracyjnego i 18 skarg do Wojewódzkich Sądów Administracyjnych. Rzecznik przystąpił także do licznych postępowań administracyjnych i sądowo-administracyjnych. W 2023 r. RPO przedstawił 3 wnioski do Trybunału Konstytucyjnego i przystąpił do 22 postępowań przed TK.

RPO na posiedzeniu komisji zreferował też zakres wnoszonych środków zaskarżenia i kierowanych wniosków oraz przedstawił przykładowe sprawy, do których przystąpił.

Jednym z zadań RPO jest pełnienie funkcji krajowego mechanizmu prewencji tortur, polegającej na obowiązku niezapowiedzianego wizytowania miejsc pozbawienia wolności i przedstawiania raportów z takich wizytacji. Chodzi nie tylko o zakłady karne czy areszty, ale wszelkie instytucje, w których ludzie przebywają wbrew swojej woli, np. pomieszczenia dla osób zatrzymanych, młodzieżowe ośrodki wychowawcze, zakłady opiekuńczo lecznicze, szpitale psychiatryczne, czy placówki Straży Granicznej. W roku 2023 pracownicy BRPO dokonali 76 wizytacji takich miejsc. Przeprowadzili też szereg szkoleń dla funkcjonariuszy policji, pracowników domów pomocy społecznej, placówek całodobowej opieki, a także dla uczniów szkół ponadpodstawowych i studentów uczelni wyższych.

Podczas posiedzenia komisji sejmowej RPO zwrócił uwagę, że otrzymuje rocznie bardzo dużo skarg od więźniów, osób tymczasowo aresztowanych, a także osób, którym organy ścigania postawiły lub zamierzają postawić zarzuty. Skargi te są analizowane w BRPO i podejmowane są interwencje. Podkreślił jednocześnie, że RPO nie posiada upoważnienia do przystąpienia do postępowania przygotowawczego czy karnego, w szczególności do analizowania przyczyn zatrzymania czy tymczasowego aresztowania, a także do ustosunkowywania się do postawionych zarzutów karnych.

Rzecznik pełni przewidziana w prawie UE funkcję niezależnego organu ds. równości. W związku z tym w roku sprawozdawczym RPO podejmował sprawy, w których pojawiały się zarzuty dyskryminacji ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, orientację seksualna, tożsamość płciową, a także przynależność narodową lub etniczną. Zwrócił uwagę, że najwięcej spraw dotyczących dyskryminacji odnosi się do praw osób z niepełnosprawnościami.

Marcin Wiącek zaprezentował następnie najważniejsze problemy generalne dotyczące stanu przestrzegania wolności i praw człowieka. Zwrócił uwagę, że w większości są to problemy, o których już mówił prezentując informację za działalność Rzecznika w roku 2021 i 2022.

- Niezbędne jest wykonanie orzeczeń Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dotyczących polskiego sądownictwa i Trybunału Konstytucyjnego – podkreślił Marcin Wiącek i wskazał, że należy stworzyć podstawy prawne umożliwiające uchylenie zastrzeżeń co do statusu sędziów powołanych od 2018 r., a także składu TK.

- Sytuacja z jaką mamy do czynienia w tej chwili, polegająca na wzajemnym nieuznawaniu się przez instytucje państwowe lub przez sędziów zasiadających w tym samym sądzie, jest fundamentalnym zagrożeniem dla ochrony praw człowieka w Polsce. Prowadzi do chaosu w państwie i niepewności obywateli – podkreślił RPO.

Kolejnym problemem jest to, że polskie prawo w niewystarczający sposób chroni wolność osobistą jednostki przed arbitralną ingerencją władzy. W szczególności od lat wskazuje się na wadliwość przepisów dotyczących zatrzymania i tymczasowego aresztowania. W praktyce pozbawienie wolności człowieka, który jest objęty domniemaniem niewinności, stało się regułą, a nie wyjątkiem. Tymczasem zatrzymanie i tymczasowe aresztowanie to nie kary i nie służą zaspokojeniu poczucia sprawiedliwości czy wymierzeniu dolegliwości, lecz mają na celu zapewnienie prawidłowego toku postępowania.

- Ponadto w licznych przypadkach istnieją zasadnicze wątpliwości dotyczące stosowania środków przymusu, np. kajdanek wobec osób zatrzymywanych – dodał Rzecznik.

Mówiąc o standardach dotyczących wolności osobistej, RPO podkreślił, że odnoszą się one w jednakowym stopniu zarówno do obywateli, jak też do cudzoziemców. W tym do cudzoziemców, którzy przebywają na terytorium Polsce nielegalnie. Dlatego ponownie zaapelował apeluję o zmianę przepisów dotyczących tzw. pushbacków na granicy polsko-białoruskiej.

- Nie może być tak w państwie prawa, że człowieka zawraca się do kraju takiego jak Białoruś na podstawie blankietowego przepisu rozporządzenia, często bez ustalenia tożsamości, sytuacji osobistej, bez wyjaśnienia czy człowiek ten nie wymaga pomocy humanitarnej – mówił Rzecznik. Podkreślił, że zawrócenie do granicy nie jest wykluczone w świetle europejskich standardów, zwłaszcza w sytuacji tak istotnego zagrożenia bezpieczeństwa państwa, z jakim mamy do czynienia, ale może nastąpić tylko na podstawie precyzyjnych przepisów ustawy z poszanowaniem godności człowieka.

Trzeci rok z rzędu RPO zwraca uwagę na kwestię ochrony prywatności jednostki przed działaniami władzy. Ocenił, że w wielu sferach ochrona ta jest obecnie całkowicie fasadowa. Zwrócił uwagę na niezwykła łatwość, z jaką władza posługuje się środkami dającymi jej pełny wgląd w życie prywatne człowieka, czyli czynnościami operacyjno-rozpoznawczymi.

- Przepisy prawa polskiego dotyczące tych kompetencji są niezgodne z Konstytucją i standardami europejskimi – podkreślił RPO, zwracając uwagę na wyrok ETPC z 28 maja 2024 r.

- Wiele informacji o życiu prywatnym obywateli jest gromadzonych nawet bez zgody sądu. Dlatego niezbędne jest podjęcie poważnej dyskusji nad nową legislacją właściwie kształtującą proporcję między bezpieczeństwem państwa, potrzebą walki z przestępczością a ochroną prywatności jednostek - wskazał.

RPO zwrócił uwagę na aktualny od wielu lat problem uregulowania podstaw prawnych funkcjonowania mediów publicznych. Przypomniał, że od ośmiu lat nie został wykonany wyrok TK nakazujący uwzględnienie udziału KRRiT w procesie kształtowania składów osobowych spółek publicznej radiofonii i telewizji.

- W konsekwencji obecny stan prawny jest niezgodny z Konstytucją, ponieważ z jednej strony zakłada funkcjonowanie nieprzewidzianego w Konstytucji organu, jakim jest Rada Mediów Narodowych, a z drugiej strony w grudniu 2023 r. stan ten został zinterpretowany jako dopuszczający podporządkowanie personalne władz mediów publicznych władzy wykonawczej – tłumaczył Rzecznik.

W następnej kolejności Marcin Wiącek wskazał, że jako jedno z podstawowych zadań RPO traktuje upominanie się o prawa ludzi, którzy potrzebują od państwa i społeczeństwa szczególnego wsparcia, solidarności i wyrównania szans.

- Dlatego w Biurze RPO intensywnie zajmujemy się problemami osób z niepełnosprawnościami, osób dotkniętych kryzysem bezdomności, ubóstwem, kryzysem zdrowotnym – w tym psychicznym – wskazał RPO i dodał, że bardzo ważny jest dla niego w tym zakresie głos znawców problematyki i organizacji pozarządowych i dlatego przy Rzeczniku działają liczne komisje ekspertów czy powołana w ostatnim czasie Rada osób z niepełnosprawnościami.

RPO wskazał, że nie jestem w stanie w tej chwili omówić wszystkich wystąpień, jakie przedstawił organom władzy dzięki inspiracji, jaką czerpię od wskazanych osób, ale podkreślił, że skala problemów, z jakimi mierzyło się biuro w 2023 r., była ogromna. Podam następnie kilka przykładów.

- Inflacja oraz wzrost kosztów energii i ogrzewania doprowadziły do tego, że wysokość przewidzianych prawem świadczeń, powiązana z progami dochodowymi, nie pozwala wielu osobom na zaspokojenie podstawowych potrzeb.

- Brakuje systemowego rozwiązania dotyczącego asystentów dla osób z niepełnosprawnościami. Są one często traktowane w sposób przedmiotowy, naruszający godność człowieka, o czym świadczy wiele spraw prowadzonych w BRPO.

- Obywatele skarżą się nam również na przedłużający się czas uzyskania orzeczenia o niepełnosprawności.

- Podczas wyborów przeprowadziliśmy również kontrolę lokali dostosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami – wymieniał rzecznik i wskazał, że wyniki tej kontroli są bardzo niepokojące, bo około trzech czwartych takich lokali nie spełniało wymogów wskazanych w obowiązujących przepisach prawa.

- Niezwykle niepokojące są też przypadki, gdy osoby z niepełnosprawnościami są wbrew ich woli umieszczane w placówkach całodobowej opieki, niekiedy są adresatami działalności przestępczej, polegającej na wyłudzaniu pieniędzy czy podpisywaniu niekorzystnych umów, np. o przeniesieniu własności mieszkania.

Na posiedzeniu komisji Rzecznik ponadto zwrócił uwagę, że z niepokojem, a niekiedy wręcz z przerażeniem, wsłuchuje się w historię kobiet z niepełnosprawnościami potrzebujących opieki ginekologicznej. Wskazał też, że nierozwiązany wciąż pozostaje problem przesłanek umożliwiających dokonanie aborcji. Niejasność przepisów, które obowiązują po wyroku TK z 2020 r., prowadzi do tego, że poziom ochrony zdrowia i życia kobiet ciężarnych jest niewystarczający. Niepokojący jest też faktyczny brak dostępu kobiet do znieczulenia podczas porodu. Wspomniał też o interwencjach podejmowanych w związku z brakiem możliwości zakupienia czy brakiem prawa do refundacji leków.

- Prawo obywatelskie do równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych jest często fikcją dla obywateli. Wynika to z systemowych problemów, z braku odpowiedniej liczby lekarzy, pielęgniarek, zbiurokratyzowania systemu ochrony zdrowia, a także jego niedofinansowania – mówił Marcin Wiącek w sejmie i podkreślił, że szczególny niepokój budzi stan systemu ochrony zdrowia psychicznego, zwłaszcza dzieci i młodzieży.

- Władza publiczna podejmuje niewystarczające kroki w celu walki z bezdomnością. Przykładowo, prawo osób zagrożonych bezdomnością do lokalu socjalnego nie jest właściwie realizowane. Ludzie skarżą się na kolejki do otrzymania takiego lokalu, a gminy nie posiadają wystarczających zasobów mieszkaniowych – tłumaczył i wskazał, że wiele osób, które piszą do RPO, to ludzie, którzy wpadli w swoistą pułapkę mieszkaniową – nie stać ich na własny lokal, bo nie mają zdolności kredytowej, a jednocześnie zarabiają zbyt dużo, żeby korzystać z publicznych środków pomocowych. Z kolei wynajęcie mieszkania na wolnym rynku jest coraz trudniejsze.

- Wiele problemów, którymi zajmuje się Biuro RPO to problemy seniorów, osób starszych. Poza kwestiami opieki zdrowotnej, mamy do czynienia ze zbyt szybko postępującą cyfryzacją wielu sfer życia. Przejawia się to np. w ograniczaniu dostępu do gotówki czy preferowaniu komunikowania się z instytucjami publicznymi w formie elektronicznej – mówił. Dodał, że osoby starsze są też często traktowane w sposób stereotypowy, są beneficjentami świadczeń z zakresu opieki społecznej, a nie mogą znaleźć pracy, dokształcać się. - Jest to wyrazem ageizmu, czyli systemowej dyskryminacji osób starszych – zaznaczył.

Na zakończenie Rzecznik wspomniał, że w obszarze działalności RPO pozostaje zagadnienie skuteczności ochrony środowiska, prawa człowieka do życia w czystym środowisku. Dlatego Rzecznik przyłączył się do podnoszonych od lat postulatów dotyczących potrzeby zmiany zasad tworzenia w Polsce parków narodowych. Ważne jest również zachęcanie obywateli do korzystania z tzw. prosumenckiej energetyki solarnej, czyli „fotowoltaiki”. Zmiany wymagają również zasady planowania i zagospodarowania przestrzennego. RPO wspomniał, że dwa lata temu powołał w BRPO bardzo liczną komisję ekspertów, która w ostatnim czasie zakończyła swoje prace i przedstawiła założenia do nowej ustawy o przestrzeni. - Założenia te niebawem przedstawimy rządowi – dodał.

Kończąc swoje wystąpienie, Marcin Wiącek podkreślił, że zaprezentowana informacja to zaledwie wycinek problemów i efektów pracy osób pracujących w Biurze RPO.

- Rozpatrujemy dziesiątki tysięcy spraw ludzi, z których część to sprawy, których rozwiązanie leży w gestii parlamentarzystów – zwrócił uwagę Rzecznik i wskazał, że z tego powodu w tegorocznej informacji rocznej został zamieszczony wykaz aktów prawnych, których zmiana jest pożądana lub konieczna dla wzmocnienia ochrony wolności i praw człowieka w Polsce. Niektóre z tych zmian są punktowe, dotyczą pojedynczych przepisów, a inne wymagają szerszych reform i kompleksowych regulacji.

- Proszę Państwa o uwzględnienie tych postulatów w swojej działalności parlamentarnej. Zarówno ja, jak i moi współpracownicy jesteśmy do dyspozycji – Marcin Wiącek zwrócił się do posłów kończąc wystąpienie.

Dyskusja na posiedzeniu plenarnym Sejmu RP i komisji sejmowej

Po wystąpieniu RPO Marcina Wiącka na posiedzeniu plenarnym Sejmu RP przedstawiciele klubów wygłosili stanowiska. Doceniono w nich między bliskość urzędu RPO do obywateli i intensywną współpracę z organizacjami społecznymi i eksperckimi. Przedstawiciele klubów odnosili się do problemów z przestrzeganiem praw człowieka zidentyfikowanych w Informacji Rocznej, mówiąc m.in. o kryzysie wymiaru sprawiedliwości i innych instytucji państwa. Nawiązywali do wskazanego przez RPO problemu braku kontroli służb w zakresie stosowania inwigilacji.

Kluby zwracały uwagę również na zagadnienia związane z prawem karnym, takie jak problem nadmiernego stosowania tymczasowego aresztowania oraz ochrona obywateli przed dyskryminacją. Wskazywano także na problemy opieki zdrowotnej w Polsce i nieprzestrzeganie praw osób z niepełnosprawnością, w szczególności ich praw wyborczych. Posłowie zaprezentowali stanowiska klubów dotyczące prawa do aborcji oraz odnieśli się do działań RPO zmierzających do ochrony praw osób LGBT+, wskazując na udział RPO w postępowaniach zmierzających do uchylania tzw. uchwał anty-LGBT w jednostkach samorządu terytorialnego. Posłowie odnosili się również do konkretnych spraw i postępowań sądowych.

Tematy, które pojawiły się w wypowiedziach i pytania posłów obejmowały m.in.:

• problemy związane z planowaniem przestrzennym i uwzględnianiem nakazu ochrony środowiska,
• sprawę zatrzymania ks. Michała Olszewskiego i dwóch urzędniczek MS oraz stosowanie środków przymusu bezpośredniego,
• ochronę praw żołnierzy pełniących służbę przy ochronie granic,
• zagadnienia związane ze zjawiskiem polegającym na wzajemnym nieuznawaniu się różnych instytucji państwowych,
• konieczność zmiany przepisów określających zasady powoływania członków Krajowej Rady Sądownictwa w świetle orzecznictwa trybunałów europejskich,
• sprawę raportu Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur z wizytacji w Zakładzie Karnym w Barczewie,
• kwestię zawracania cudzoziemców do granicy państwowej przez funkcjonariuszy państwowych (tzw. pushbacki),
• problemy związane ze stosowaniem tymczasowego aresztowania oraz zgłaszane w skargach przez osoby osadzone,
• sprawy dotyczące praw osób LGBT, w tym postępowania o uzgodnienie płci,
• kwestię dostępu do bezpłatnej pomocy prawnej i edukacji obywatelskiej,
• problem ekspozycji dzieci na treści pornograficzne i patostreamerskie,
• zagrożenia wynikające z rozwoju technologii i sztucznej inteligencji,
• kwestię zamykania serwisów internetowych niezależnych dziennikarzy,
• stan prawny dotyczący funkcjonowania mediów publicznych,
• wykluczenie transportowe,
• ochronę danych osobowych,
• realizację prawa do opieki zdrowotnej,
• zagadnienie opieki naprzemiennej w kontekście deprecjonowania ojców,
• ochronę praw osób LGBT,
• problem łamanie prawa międzynarodowego na granicy z Białorusią,
• temat obrony praw dzieci nienarodzonych,
• sytuację w związkach sportowych,
• doliczanie VAT do taksy notarialnej,
• dyskryminację religijną.

W trakcie dyskusji Rzecznik dziękował za wypowiedzi posłów, w których doceniono pracę RPO i zapowiedział, że przekaże je wszystkim swoim współpracownikom, wykonującym, jak określił, tytaniczną pracę. Sam też podziękował wszystkim osobom pracującym w BRPO.

Odpowiadając na pytania posłów Marcin Wiącek podkreślał, że RPO działa w granicach kompetencji nadanych mu przez Konstytucję i ustawę o Rzeczniku Praw Obywatelskich, a przez to w wielu sprawach, o które pytali parlamentarzyści, nie jest uprawniony do działania. Rzecznik w szczególności nie komentuje wypowiedzi osób publicznych, również polityków, i nie odnosi się do wskazywanych przez nich koncepcji i postulatów.

Rzecznik przypomniał, że powołał komisję ekspertów, którzy przygotowali dokument zawierający założenia dotyczące całkowicie nowej koncepcji regulowania prawa przestrzeni, z uwzględnieniem nakazu ochrony środowiska. Zapowiedział, że w najbliższym czasie będzie on przedstawiony Ministrowi Rozwoju.

Na pytanie o sprawę ks. Michała Olszewskiego i innych zatrzymanych, RPO powiedział, że podjęte zostały działania, w tym rozmowy z trzema w sumie osobami aresztowanymi, dokonano oględzin cel, prowadzony jest dialog z szefami odpowiednich instytucji, w tym kierowane są pisma do KSP, ABW. Te działania nie są jeszcze zakończone. - Przyjdzie czas, gdy przedstawimy sprawozdanie z tych działań - zapowiedział.

W tych sprawach pojawiają się istotne wątpliwości co do procedur zatrzymania tych osób, jak tez warunków ich przebywania  w areszcie. - Nie jestem w stanie stwierdzić, by doszło do działań, które językiem prawa można określić mianem tortur. Czym innym jednak są tortury, a czym innym nieludzkie, niewłaściwe traktowanie, są to różne kategorie. Uważam, że w tej sprawie zaszły działania, które możemy uznać za niewłaściwe traktowanie, będące efektem systemowych deficytów – mówił Rzecznik.  

Zdaniem RPO pojawiają się zarzuty, co do których jesteśmy w stanie przedstawić wnioski o charakterze generalnym co do stosowania podczas zatrzymywania środków przymusu bezpośredniego, w tym kajdanek zespolonych, zakładanych na ręce i nogi.- Naszym zdaniem jest to dosyć oczywistym naruszeniem zasady proporcjonalności - podkreślił.

Problem generalnie wynika z wadliwości ustawy o środkach przymusu bezpośredniego, która daje dowolność funkcjonariuszom  w ich stosowaniu. Od lat kolejni Rzecznicy zgłaszali też problem prowadzenia wobec osób zatrzymanych wielogodzinnych czynności procesowych bez przerw, bez zapewniania posiłków. Chodzi też o tzw. „szczególną ochronę” osób zatrzymanych.  

Odpowiadając na pytania dotyczące ochrony praw żołnierzy pełniących służbę przy ochronie granic, Marcin Wiącek wskazał, że do Wydziału ds. Żołnierzy i Funkcjonariuszy Biura RPO wpływają przede wszystkim skargi dotyczące warunków służby: liczby nadgodzin, trudności z wykorzystywaniem urlopu czy problemów logistycznych związanych ze służbą w terenie.

Wśród pytań do Rzecznika często powracały zagadnienia związane ze zjawiskiem polegającym na wzajemnym nieuznawaniu się różnych instytucji państwowych. Marcin Wiącek podkreślił, że odrzuca stanowisko, zgodnie z którym naruszenie procedury powoływania organu prowadzi do tego, że organ ten nie istnieje i wydaje bezskuteczne akty. W ocenie RPO takie organy funkcjonują w obrocie prawnym i korzystają ze swoich kompetencji. Podważenie ich umocowania jest możliwe, ale wymagałoby przeprowadzenia określonej procedury.

Rzecznika zapytano o sprawę raportu Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur z wizytacji w Zakładzie Karnym w Barczewie, w którym uprawdopodobniono stosowanie tortur wobec osób osadzonych w tym zakładzie. Marcin Wiącek wskazał, że w tej sprawie toczy się postępowanie w prokuraturze. Podkreślił, że po publikacji raportu KMPT do RPO zgłosiło się wiele osób – byłych osadzonych w tym zakładzie oraz członków ich rodzin – popierających zarzuty formułowane wobec pracowników placówki.

W kwestii zawracania cudzoziemców do granicy państwowej przez funkcjonariuszy państwowych (tzw. pushbacki) Marcin Wiącek podkreślił utrwalone od 2021 r. stanowisko RPO, że przepisy regulujące ich stosowanie są niekonstytucyjne i niezgodne ze standardami prawa międzynarodowego. Stosowanie pushbacków może być dopuszczalne – zaznaczył Rzecznik, przywołując orzeczenia ETPC wskazujące przesłanki takiej dopuszczalności – jednak polskie przepisy, w szczególności tzw. rozporządzenie graniczne, nie spełniają tych standardów – co wielokrotnie potwierdziło orzecznictwo sądów administracyjnych.

Marcin Wiącek wskazał, że w Biurze RPO podjęto kilkaset wniosków związanych z kryzysem na granicy Polski i Białorusi. Pracownicy BRPO rozpatrują je i przekazują odpowiednim organom, podejmując działania właściwe dla okoliczności konkretnych spraw – np. wnioskując o udzielenie zgody na pobyt humanitarny cudzoziemca, gdy jest to uzasadnione.

Rzecznik podkreślił również, że niektóre formy pushbacków mogą spełniać znamiona wymuszonych zaginięć, określone w Konwencji ONZ ws. ochrony wszystkich osób przed wymuszonym zaginięciem.

RPO przypomniał, że z wyroku TK z 2016 r. ws. mediów publicznych wynika, iż osoby nimi zarządzające nie mogą być osobami, których legitymacja pochodzi od bieżącej władzy politycznej, a stosowną rolę w tej procedurze powinna mieć KRRiT. Tak jednak nie jest, ponieważ funkcjonuje organ, który tych gwarancji nie zapewnia – Rada Mediów Narodowych. Z drugiej strony w grudniu 2023 r. uznano że można tu stosować przepisy spółek handlowych, co doprowadziło do tego, że legitymacja osób z władz spółek rtv pochodzi od aktualnej władzy wykonawczej. Ta sytuacja powinna być zmieniona. Należy ufać, że jak najszybciej na podstawie założeń projektu ustaw wdrażających Europejski akt wolności mediów powstanie akt prawny, który doprowadzi do stanu zgodności do stanu z konstytucją.

Odpowiadając na inne pytania posłów, RPO mówił również m.in. o problemach związanych ze stosowaniem tymczasowego aresztowania, problemach zgłaszanych w skargach przez osoby osadzone, sprawach dotyczących praw osób LGBT, w tym postępowaniach o uzgodnienie płci. Odpowiadał tez na pytania o wyrok Trybunału Konstytucyjnego dotyczący zakresu działania sejmowej komisji śledczej, znaczenie wyroku ETPC w sprawie Wałęsa przeciwko Polsce i w tym kontekście o koncepcji skargi nadzwyczajnej, a także o konieczność zmiany przepisów określających zasady powoływania członków Krajowej Rady Sądownictwa w świetle orzecznictwa trybunałów europejskich.

Pojawiały się pytania dotyczące ochrony nieletnich przed niebezpiecznymi treściami w internecie. Odnosząc się do zjawiska patostreamingu Marcin Wiącek wyjaśnił, że otrzymuje w tych sprawach wiele skarg od obywateli i podejmuje w nich działania zgodne z jego kompetencjami, współpracując z innymi podmiotami, jak na przykład Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Wskazał na możliwość wprowadzenia do kodeksu karnego przestępstwa patostreamingu. To ułatwiłoby państwu skuteczniejszą reakcję na to zjawisko, ponieważ w tej chwili prokuratura w takich sprawach często staje na stanowisku, że takie zachowania nie stwarzają podstaw do ścigania ich sprawców.

Marcin Wiącek wskazał również na wspomnianą w Informacji rocznej opinię RPO dotyczącą projektu ustawy zmierzającej do ograniczenia dostępu nieletnich do pornografii. Przypomniał o podkreślonej w niej konieczności precyzyjnego określenia definicji pornografii i obowiązków dostawców internetu.

Padło także pytanie o pracę dzieci i kontrolę ich rodziców nad zarobionymi przez nie pieniędzmi. Rzecznik przytoczył przykłady rozwiązań wprowadzonych w innych krajach, które gwarantują pracującemu dziecku dostęp do zarobionych pieniędzy po osiągnięciu przez nie pełnoletniości.

Zapytany o problem wykluczenia transportowego osób mieszkających poza dużymi ośrodkami miejskimi Marcin Wiącek zapowiedział publikację raportu dotyczącego dostępności usług społecznych w gminach wiejskich. Jest on przygotowywany w Biurze RPO we współpracy z ekspertami i naukowcami, a jednym z poruszanym w nich zagadnień jest problematyka wykluczenia transportowego.