Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Przedstawiciele Straży Granicznej uznają, że środki tymczasowe Europejskiego Trybunału Praw Człowieka - czasowo zakazujące polskim władzom wydalenia wskazanych w nich osób - obowiązują wyłącznie na terytorium Polski
• Dlatego twierdzą, że tego kryterium nie spełniają osoby stawiające się na przejściu granicznym w Terespolu, wobec których ETPC wydał ten środek, bo nie przeszły odprawy paszportowej i nie zostały formalnie wpuszczone do Polski
• Rzecznik Praw Obywatelskich pisze do komendanta głównego Straży Granicznej gen. dyw. Roberta Bagana w sprawie niewykonywania przez Polskę tych środków ETPC  
• Przypomina ocenę ETPC, że fakt, iż cudzoziemiec nie przebywa na terytorium RP (lub gdy jest to kwestionowane), nie zwalnia państwa-strony z obowiązku realizacji środka tymczasowego
• AKTUALIZACJA 4.08.2025: Pojedyncze przypadki odmowy wjazdu i zawrócenia na Białoruś cudzoziemców objętych środkiem tymczasowym wynikały najczęściej z faktu, że Polska nie otrzymała na dany moment informacji o zarządzeniu tego środka - głosi odpowiedź KG SG.

Marcin Wiącek prosi o podjęcie działań dla zapewnienia, że Placówka SG w Terespolu będzie realizować zobowiązania Polski wynikające ze środków tymczasowych (interim measures) Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

25 kwietnia 2025 r. przedstawiciele RPO i Rzecznika Praw Dziecka wizytowali Placówkę SG w Terespolu. Przedstawiciele SG przedstawili pogląd, że środki tymczasowe obowiązują wyłącznie na terytorium RP. Zgodnie z tym stanowiskiem, osoby stawiające się na przejściu granicznym w Terespolu, wobec których ETPC zastosował ten środek, nie spełniają tego kryterium, ponieważ nie przeszły odprawy paszportowej i nie zostały formalnie wpuszczone do Polski. Według SG o faktycznym przebywaniu cudzoziemca w RP – w kontekście środka tymczasowego – decyduje moment jego skutecznej odprawy paszportowej. Dopiero od tego momentu SG uznaje się za zobowiązaną do stosowania środka tymczasowego.

Takie same stanowisko wyraził Komendant Nadbużańskiego Oddziału SG w jednej z indywidualnych spraw prowadzonych w BRPO. Pogląd ten był też prezentowany przez SG w Terespolu wiele lat temu. Było przedmiotem wystąpienia RPO z 23 czerwca 2017 r. do KGSG w sprawie cudzoziemca, którego funkcjonariusze z Terespola dwukrotnie zawrócili na Białoruś, mimo obowiązywania środka tymczasowego. 

RPO przypomina ocenę z wyroku ETPC z 23 lipca 2020 r. w sprawie M.K. i inni przeciwko Polsce. ETPC odrzucił wtedy interpretację SG, potwierdzając obowiązek realizacji środków tymczasowych wobec cudzoziemców znajdujących się na terytorium Polski, niezależnie od momentu formalnego przejścia odprawy paszportowej. Podkreślił, że to, czy osoba objęta środkiem tymczasowym została wpuszczona przez przejście graniczne, jest nieistotne z punktu widzenia zobowiązania Polski do środka tymczasowego. 

ETPC prezentuje jednolity pogląd, że zawsze, gdy państwo sprawuje kontrolę i władzę nad jednostką poprzez swoich przedstawicieli działających poza jego terytorium – tym samym sprawując nad nią jurysdykcję – ma obowiązek zapewnienia jej praw i wolności określonych w rozdziale I EKPC. Oznacza to, że fakt, iż cudzoziemiec nie przebywa na terytorium RP (lub gdy jest to kwestionowane), nie zwalnia organów publicznych państwa-strony z obowiązku realizacji środka tymczasowego. Dlatego ETPC uznał, że osoby stawiające się w punktach odprawy granicznej SG podlegają jurysdykcji RP w rozumieniu art. 1 EKPC.

Cudzoziemcy podejmujący próbę dostania się na terytorium RP z Białorusi zwracają się do ETPC o wydanie środka tymczasowego czasowo zakazującego ich wydalenia. Uzasadniają to tym, że w kraju pochodzenia grozi im realne ryzyko traktowania niezgodnie z art. 3 EKPC lub realne ryzyko, że zostaną deportowani z Białorusi do państwa pochodzenia. Jeżeli twierdzenia te okażą się uzasadnione, państwo-strona Konwencji, które mimo wszystko wydaliło daną osobę, samo narusza art. 3 EKPC. Interim measures mają zatem na celu nie tylko ochronę praw jednostek podlegających jurysdykcji państw-stron Konwencji, ale także ochronę samego państwa-strony przed naruszeniem EKPC i ewentualną odpowiedzialnością.

Niewydalanie osoby przez określony czas z terytorium państwa ma dać odpowiednim organom państwa czas na szczegółową ocenę sytuacji cudzoziemca i podjęcie decyzji nienaruszającej art. 3 EKPC.

W  wyroku M.K. i inni przeciwko Polsce ETPC orzekł, że Polska naruszyła art. 3 EKPC, narażając skarżących na ryzyko nieludzkiego i poniżającego traktowania oraz tortur w kraju pochodzenia. Zgodnie z argumentacją ETPC w momencie dopuszczenia się naruszeń Białoruś nie miała skutecznego systemu azylowego, w związku z czym odesłanie skarżących na jej terytorium mogło z dużym prawdopodobieństwem skutkować tzw. łańcuchowym refoulement, czyli deportacją cudzoziemców do państwa pochodzenia, w którym najprawdopodobniej groziłyby im tortury, nieludzkie lub poniżające traktowanie albo karanie.

Na dzień sporządzania pisma RPO białoruski system azylowy wydaje się co najmniej niepewny pod kątem tego, czy osoby, które powinny otrzymać ochronę międzynarodową, faktycznie są w stanie ją uzyskać.

ETPC orzekł również, że Polska nie wywiązała się z obowiązków spoczywających na niej na podstawie art. 34 EKPC przez niezastosowanie  interim measures wydanych wobec skarżących. Potem ETPC wydał dwa kolejne dwa wyroki, które dotyczyły analogicznych stanów faktycznych, zawierały tożsamą treść i stwierdzały naruszenia tych samych artykułów Konwencji.

- Z przykrością muszę zauważyć, że wskazane wyroki Trybunału nie zostały właściwie wdrożone w działalności Straży Granicznej, zwłaszcza przez placówkę w Terespolu – podkreśla Marcin Wiącek. Prowadzi to do wniosku, że co najmniej w ostatnich 8 latach problem ten nie został odpowiednio rozwiązany przez MSWiA i Komendę Główną SG.

Podczas wizytacji BRPO i BRPD przekazano też informację, że środki tymczasowe obowiązują wyłącznie wobec cudzoziemców wyrażających wyraźną wolę ubiegania się o ochronę międzynarodową w RP. Taka interpretacja nie znajduje oparcia w przepisach prawa ani w orzecznictwie ETPC. Realizacja środka tymczasowego nie może być uzależniona od uprzedniego złożenia deklaracji dotyczącej ubiegania się o ochronę międzynarodową. Obowiązek wykonania interim measure wynika z samego faktu objęcia danej osoby jurysdykcją państwa-strony Konwencji. 

Odpowiedź gen. dyw. Robert Bagana, komendanta głównego Straży Granicznej  

Bardzo dziękuję za pismo XI.543.224.2025.MB nawiązujące do wizytacji przedstawicieli Biura Rzecznika Praw Obywatelskich i Biura Rzecznika Praw Dziecka w Placówce Straży Granicznej w Terespolu oraz do wyroku M.K. i inni przeciwko Polsce.

Wyrok ten jest znany kierownictwu formacji, jako że jest on cyklicznie omawiany podczas posiedzeń Komitetu Ministrów Rady Europy, w ramach sprawowanego nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń Trybunału.

Komenda Główna Straży Granicznej wraz z Ośrodkiem Szkoleń Specjalistycznych Straży Granicznej w Lubaniu dokłada wszelkich starań, by wiedza na jego temat była rozpowszechniana szeroko wśród funkcjonariuszy Straży Granicznej w sposób systemowy, tj. podczas szkoleń kwalifikowanych, a także kursów doskonalących obejmujących swym zakresem postępowania administracyjne wobec cudzoziemców i prawa człowieka.

Chciałbym też podkreślić, że na stronie intranetowej Straży Granicznej, w zakładce „Prawa Człowieka”, systematycznie zamieszczane są wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, wydawane w sprawach znajdujących się w całości, bądź w części, we właściwości Straży Granicznej, pośród nich także wyrok M.K. i inni przeciwko Polsce.

Notatka na temat tego i innych wyroków zamieszczona jest ponadto w dokumencie pn. „Plan Straży Granicznej w obszarze ochrony praw człowieka na rok 2025”, rozesłanym do służbowego wykorzystania do wszystkich jednostek terenowych Straży Granicznej.

W kontekście ewentualnych rozbieżności w sposobie interpretowania obowiązku stosowania środków tymczasowych zarządzanych przez Trybunał zapewniam Pana Rzecznika, że w odrębnej korespondencji okólnej zostaną przypomniane obowiązujące w tym obszarze zasady, w szczególności stanowisko Trybunału wyrażone w wyroku M.K. i inni przeciwko Polsce, gdzie Trybunał orzekł, że Polska nie wywiązała się z obowiązków wynikających z art. 34 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Niemniej pozwolę sobie również zauważyć, że w związku z pismem Pana Rzecznika bardzo wnikliwie przeanalizowałem przypadki stawiania się w przejściu granicznym w Terespolu cudzoziemców, wobec których Trybunał zarządził środek tymczasowy, zakazując Polsce usuwania ich z terytorium Rzeczpospolitej Polskiej do danego dnia.

Pojedyncze przypadki odmowy wjazdu i zawrócenia na Białoruś, jakie miały miejsce we wskazanym przejściu granicznym wobec cudzoziemców objętych środkiem tymczasowym, wynikały najczęściej z sytuacji, gdzie cudzoziemiec zgodnie z obowiązującymi przepisami nie mógł zostać zdefiniowany jako osoba, której należy zezwolić na wjazd, natomiast Polska nie otrzymała na dany moment informacji o fakcie zarządzenia przez Trybunał środka tymczasowego.

Niejednokrotnie Trybunał opóźniał się w przesłaniu takiej informacji od kilku godzin do nawet jednego dnia.

Zasadą jest, że w przypadku otrzymania przez Straż Graniczną decyzji Trybunału jest ona nie tylko rozsyłana korespondencją elektroniczną, ale również niezwłocznie zamieszczana w systemie informatycznym, odpytywanym w trakcie czynności kontrolnych i weryfikacyjno-kontrolnych.

Niemniej zastosowanie się przez Państwo do danego środka tymczasowego jest możliwe dopiero po powiadomieniu go przez Trybunał o jego zarządzeniu. Dopiero po otrzymaniu takiej informacji, funkcjonariusze Straży Granicznej realizują dalsze czynności zgodnie z danym zarządzeniem. O każdym przypadku Trybunał jest rzetelnie informowany.

Ze swojej strony chciałbym zapewnić Pana Rzecznika, że funkcjonariusze Straży Granicznej, realizujący swoje czynności wobec cudzoziemców, realizują je na podstawie i w granicach prawa.

XI.543.224.2025