Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Do Senatu RP wpłynęła petycja zmierzająca do przyznania Rzecznikowi Praw Obywatelskich uprawnienia do wniesienia kasacji nadzwyczajnej z uwagi na rażącą niewspółmierność orzeczonej kary
• Kasacja to nadzwyczajny środek odwoławczy zmierzający do podważenia prawomocnego wyroku
• Odstąpienie od zasady stabilności i niewzruszalności orzeczeń sądowych powinno ograniczać się do sytuacji absolutnie wyjątkowych i orzeczeń dotkniętych szczególnie poważnymi wadami
• Rozszerzanie zakresu przypadków, w których może być wnoszona kasacja należy ocenić negatywnie – pisze RPO w stanowisku dla senackiej komisji
• Brak jest podstaw do podnoszenia w kasacji zarzutu rażącej niewspółmierności kary, gdy był on już wcześniej rozpoznawany w postępowaniu odwoławczym

Senacka Komisja Praw Człowieka, Praworządności i Petycji zajmuje się petycją obywatela dotyczącą rozszerzenia uprawnień RPO do wnoszenia kasacji nadzwyczajnej do Sądu Najwyższego. Chodzi o przyznanie Rzecznikowi prawa do wniesienia kasacji z uwagi na rażącą niewspółmierność orzeczonej kary.

Takie uprawnienie uzyskał w 2016 roku Prokurator Generalny, który jako jedyny organ może obecnie kierować do Sądu Najwyższego kasację opartą wyłącznie na zarzucie niewspółmierności kary.

Kasacja to nadzwyczajny środek zaskarżenia

Zawarte w Konstytucji RP prawo do rzetelnego procesu gwarantuje, aby postępowanie toczyło się według jasno określonych reguł od jego początku do samego końca. Z prawa tego wynika zasada stabilności i niewzruszalności orzeczeń sądowych.

Zasada ta ma doniosłe znaczenie dla prawidłowego i stabilnego funkcjonowania państwa. Odstąpienie od niej powinno być ograniczone do sytuacji absolutnie wyjątkowych, w przypadku orzeczeń dotkniętych szczególnie poważnymi wadami.

Już samo wprowadzenie możliwości wniesienia kasacji jest wyjątkiem od tej zasady, ponieważ prowadzi do podważenia prawomocnego orzeczenia.

Kasacja ma szczególny i nadzwyczajny charakter. Zwłaszcza wnoszona przez podmioty specjalne (jak np. Rzecznika Praw Obywatelskich czy Prokuratora Generalnego), które nie podlegają ograniczeniom jak zwykłe strony procesu.

Jej rolą jest zagwarantowanie zabezpieczenia prawidłowego toku postepowania w szczególnych przypadkach – gdy nieprawidłowości nie zostały wyeliminowane w trakcie postępowania przed sądami pierwszej i drugiej instancji.

Wymóg ochrony stabilności orzeczeń i pewności prawa przesądza o tym, że kasacja powinna być stosowana jedynie w przypadkach rażących, wyjątkowych. Prawo do jej wniesienia nie może być traktowane jako dalsza droga odwoławcza.

Możliwość wzruszania prawomocnych wyroków należy ograniczać, a nie poszerzać

W procesie karnym zawsze przynajmniej jedna ze stron będzie uważać orzeczoną karę za niewspółmierną (za niską lub za wysoką). Dlatego nie można tej okoliczności traktować jako sytuacji absolutnie wyjątkowej, która uzasadniałaby wniesienie kasacji.

Prawo do wniesienia kasacji jedynie z uwagi na niewspółmierność orzeczonej kary stanowi głęboki wyłom w zasadzie stabilności orzeczeń sądowych. Dlatego powinno być bardzo ograniczone.

Warto zwrócić uwagę, że możliwość badania niewspółmierności kary przez Sąd Najwyższy powoduje, że postępowanie kasacyjne otrzymuje charakter zbliżony do trzeciej instancji. Choć Konstytucja tego nie zabrania, to jednak wpływa to na możliwość uzyskania ostatecznego wyroku w rozsądnym czasie. A oczekiwanie takie jest jednym z elementów prawa do rzetelnego procesu.

RPO już wcześniej wskazywał, że uprawnienie do wniesienia kasacji wyłącznie ze względu na niewspółmierność kary jest obecnie zbyt szerokie i w celu zachowania spójności postępowania karnego wskazane byłoby jego pewne ograniczenie. Tym bardziej nie jest zatem zasadne poszerzenie podmiotów uprawnionych do wnoszenia tego typu nadzwyczajnego środka odwoławczego. 

– Rozszerzanie zakresu przypadków, w których może być wnoszona kasacja, należy ocenić negatywnie. W szczególności, jeśli wnosi ją podmiot specjalny. – pisze zastępca RPO Stanisław Trociuk w piśmie do przewodniczącego senackiej komisji Senatora Aleksandra Pocieja i wskazuje na aktualność dotychczas prezentowanych stanowisk RPO dotyczących tej kwestii.

Zarzut niewspółmierności kary – tylko jeśli nie był wcześniej podnoszony

Drugi z postulatów petycji dotyczy wprowadzenia możliwości wnoszenia kasacji wyłącznie ze względu na rażącą niewspółmierność kary jedynie w sytuacji, kiedy nie był on przedmiotem rozpoznania przez sąd odwoławczy.

RPO propozycję tą ocenia pozytywnie. Biorąc pod uwagę nadzwyczajny charakter środka odwoławczego jakim jest kasacja, brak jest podstaw do podnoszenia tego zarzutu, gdy był on już wcześniej rozpoznawany w postępowaniu odwoławczym.

Dopuszczalność wniesienia kasacji opartej na takim zarzucie powinna zostać ograniczona wyłącznie do sytuacji, kiedy w ogóle nie toczyło się postępowanie odwoławcze albo zarzut niewspółmierności kary nie został podniesiony w apelacji żadnej ze stron albo pomimo podniesienia tego zarzutu nie został on rozpoznany przez sąd odwoławczy.

Senacka komisja po zapoznaniu się z opinią RPO na posiedzeniu 11 maja 2022 r. uznała, że przedstawione w petycji postulaty zmiany k.p.k. wymagają pogłębionej analizy eksperckiej.

Poniżej publikujemy aktualne oraz wcześniejsze stanowiska RPO dotyczące tego zagadnienia.

II.053.3.2020