Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatele ze szczególnymi potrzebami potrzebują dostępnej architektonicznie, informacyjno-komunikacyjnie oraz cyfrowo przestrzeni biur poselskich i senatorskich, gdzie mogą spotykać się ze swoimi reprezentantami
• Dostosowanie wielu budynków, gdzie są takie biura, wymagałoby kosztownych inwestycji, a nawet gruntownej przebudowy
• Dlatego kwestie dostępności są ważne już na etapie poszukiwania odpowiedniego miejsca - uważa Rzecznik Praw Obywatelskich
• AKTUALIZACJA: Do biur senatorskich przesłano ankietę, której celem jest zbadanie aktualnego stanu dostępności biur dla osób ze szczególnymi potrzebami. Odpowiedzi pozwolą m.in. ustalić, które oczekiwania można zrealizować w ramach ustalonego na ten rok budżetu, a które wymagają dłuższej perspektywy czasowej - odpisała Kancelaria Senatu.
• AKTUALIZACJA 11.03.2024: Kancelaria Sejmu poprosi posłów o podejmowanie działań umożliwiających swobodny dostęp do utworzonych przez posłów stron internetowych biur poselskich osobom z różnymi rodzajami niepełnosprawności oraz o organizowanie spotkań z wyborcami poza biurami, w specjalnie dostosowanych miejscach, uwzględniających minimalne wymagania dostępności 

Wystąpienie w tej sprawie RPO Marcin Wiącek kieruje do szefa Kancelarii Sejmu Jacka Cichockiego oraz szefa Kancelarii Senatu Adama Niemczewskiego.

RPO pełni funkcję niezależnego mechanizmu monitorującego wdrażanie Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych oraz niezależnego organu do spraw równego traktowania. Dlatego zwraca uwagę na zapewnienie dostępności biur poselskich i senatorskich dla osób ze szczególnymi potrzebami.

Marcin Wiącek wierzy, że realizacja konstytucyjnego prawa do wyboru przedstawicieli do Sejmu i Senatu nie kończy się z chwilą oddania głosu na karcie do głosowania. Kolejnym krokiem jest umożliwienie obywatelom, w tym osobom ze szczególnymi potrzebami, realnego dostępu do parlamentarzystów. Niezbędne wydaje się zatem zapewnienie dostępnej architektonicznie, informacyjno-komunikacyjnie oraz cyfrowo przestrzeni biur poselskich i senatorskich.

Przywołuje w tym kontekście list otwarty do przewodniczących komitetów wyborczych partii, które brały udział w wyborach parlamentarnych. Autorzy listu, pod którym podpisali się przedstawiciele organizacji społecznych, nauki i samorządów, wskazywali na potrzebę zapewnienia dostępności biur senatorskich i poselskich. Ten problem jest też podnoszony we wnioskach kierowanych do Rzecznika. 

Jak wynika z informacji przekazywanych RPO, dostosowanie wielu budynków, gdzie siedziby mają biura poselskie i senatorskie, wymagałoby przeprowadzenia kosztownych inwestycji, wymagających niekiedy gruntownej przebudowy. Konieczne jest zatem zwrócenie uwagi na kwestie dostępności już na etapie poszukiwania odpowiedniego miejsca na biura. 

Barierami, na jakie natrafiają osoby ze szczególnymi potrzebami, są m.in.: brak wind lub schody prowadzące na tzw. „wysoki parter", gdzie windy się znajdują; zbyt strome podjazdy dla wózków; brak dostępu do usług tłumacza Polskiego Języka Migowego; publikowanie na stronach internetowych niedostępnych plików w formacie pdf; toalety dla osób z niepełnosprawnościami zamknięte na klucz.

Obowiązek wyrównywania szans osób z niepełnosprawnościami oraz umożliwienia im pełnego uczestnictwa we wszystkich sferach życia potwierdza ratyfikowana przez Polskę Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych. 
Jej standardy skonkretyzowano m.in. w ustawie o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, która nakłada na podmioty publiczne obowiązek zapewniania dostępności z uwzględnieniem potrzeb tej grupy.

Zgodnie z § 8 ust. 1 zarządzenia Marszałka Sejmu nr 8 z 25 września 2001 r. w sprawie warunków organizacyjnotechnicznych tworzenia, funkcjonowania i znoszenia biur poselskich oraz § 3 ust. 1 zarządzenia nr 16 Marszałka Senatu z 7 listopada 2019 r. w sprawie warunków organizacyjno-technicznych tworzenia, funkcjonowania i znoszenia biur senatorskich koszty związane z funkcjonowaniem biura poselskiego lub senatorskiego są pokrywane w formie ryczałtu. Wydaje się wobec tego, że z uwagi na korzystanie ze środków publicznych oraz szczególną funkcję jaką pełnią biura poselskie i senatorskie, polegającą na obsłudze wykonywania pracy osoby wybranej w powszechnych wyborach do sprawowania mandatu posła albo senatora, a wobec tego – wykonywania władzy publicznej, należałoby uznać, że obowiązek zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami obejmuje również te podmioty

Art. 6 ustawy o dostępności wskazuje zakres minimalnych wymagań służących zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. W zakresie dostępności architektonicznej ustawa wymienia m.in. zapewnienie wolnych od barier poziomych i pionowych przestrzeni komunikacyjnych budynków, instalację urządzeń lub zastosowanie środków technicznych i rozwiązań architektonicznych w budynku, które umożliwiają dostęp do wszystkich pomieszczeń, z wyłączeniem pomieszczeń technicznych, czy też zapewnienie informacji na temat rozkładu pomieszczeń w budynku, co najmniej w sposób wizualny i dotykowy lub głosowy. 

Co do dostępności informacyjno-komunikacyjnej ustawa wskazuje konieczność m.in. wprowadzenia obsługi z wykorzystaniem środków wspierających komunikowanie się lub przez wykorzystanie zdalnego dostępu on-line do usługi tłumacza przez strony internetowe i aplikacje, instalację urządzeń lub innych środków technicznych do obsługi osób słabosłyszących, zwłaszcza pętli indukcyjnych, systemów FM lub innych urządzeń, których celem jest wspomaganie słyszenia czy zapewnienie na stronie internetowej informacji o zakresie działalności - w postaci elektronicznego pliku zawierającego tekst odczytywalny maszynowo, nagrania treści w polskim języku migowym oraz informacji w tekście łatwym do czytania. 

Nie można też pominąć zapewnienia dostępności cyfrowej - wymagania z nią związane sformułowano w ustawie o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych. Zgodnie z nią dostępność cyfrowa strony internetowej i aplikacji mobilnej polega na zapewnieniu ich funkcjonalności, kompatybilności, postrzegalności i zrozumiałości.

Rozumiejąc złożoność przedsięwzięcia i dostrzegając, że w przypadkach biur, które funkcjonują od lat w tych samych miejscach, w budynkach wybudowanych tak dawno, że ich dostosowanie wiązałoby się z koniecznością znacznych kosztów, RPO podkreśla, że nawet w takich przypadkach bariery powinny być stopniowo i systematycznie usuwane, a cały proces stale monitorowany w celu osiągnięcia pełnej dostępności.

Rzecznik zwraca też uwagę na potrzebę działań edukacyjno-promocyjnych, zachęcających do zwiększania świadomości na temat dostępności i problemów osób z niepełnosprawnościami. Istnienie barier wynika co do zasady bardziej z braku informacji i wiedzy technicznej niż ze świadomej woli uniemożliwiania osobom ze szczególnymi potrzebami dostępu do określonych miejsc lub usług.

Marcin Wiącek prosi szefów kancelarii Sejmu i Senatu o  analizę problemu, ustosunkowanie się do wskazanych kwestii oraz poinformowanie o planowanych działaniach na rzecz poprawy dostępności biur dla osób ze szczególnymi potrzebami.

Odpowiedź Adama Niemczewskiego, szefa Kancelarii Senatu RP

W odpowiedzi na Pana pismo z dnia 4 stycznia 2024 r. w sprawie dostępności biur senatorskich dla osób ze szczególnymi potrzebami informuję, że w listopadzie 2023 r. wpłynął do Senatu apel „Biura poselskie i senatorskie dostępne dla wszystkich”, a w grudniu Stowarzyszenie Polski Instytut Spraw Niepełnosprawnych skierowało do Marszałka Senatu pismo w sprawie zapewnienia osobom z niepełnosprawnościami dostępu do biur senatorskich.

Pani Marszałek Małgorzata Kidawa-Błońska i Pani Wicemarszałkini Magdalena Biejat spotkały się z przedstawicielami sygnatariuszy wspomnianego apelu. Została też przygotowana, w porozumieniu z przedstawicielami Stowarzyszenia Polski Instytut Spraw Niepełnosprawnych, ankieta której celem jest zbadanie aktualnego stanu dostępności biur senatorskich dla osób ze szczególnymi potrzebami. Została ona przesłana do biur senatorskich.

Uzyskane odpowiedzi pozwolą m.in. ustalić, które oczekiwania dotyczące dostępności biur senatorskich można zrealizować niezwłocznie, w ramach ustalonego na ten rok budżetu, a które wymagają dłuższej perspektywy czasowej.

Odpowiedź Jacka Cichockiego, szefa Kancelarii Sejmu RP

W odpowiedzi na Pana pismo X1.815.52.2023.DB/AM z dnia 4 stycznia 2024 r. poruszające kwestię zapewnienia dostępności biur poselskich dla osób ze szczególnymi potrzebami pragnę poinformować, że Kancelaria Sejmu jest świadoma istniejącego problemu oraz widzi potrzebę podjęcia działań w celu zwrócenia uwagi posłów na konieczność umożliwienia osobom z niepełnosprawnościami rzeczywistej partycypacji w życiu publicznym.

Uwzględnianie potrzeb osób z niepełnosprawnościami w prowadzonej i planowanej przez biura poselskie działalności oraz usuwanie barier i zapobieganie ich powstawaniu będzie miało charakter dobrych praktyk i da pozytywny przykład innym podmiotom życia publicznego w Polsce. Z uwagi na konieczność przeciwdziałania wykluczeniu osób z niepełnosprawnościami zwrócę się do posłów z prośbą o podejmowanie działań umożliwiających swobodny dostęp do utworzonych przez posłów stron internetowych biur poselskich osobom z różnymi rodzajami niepełnosprawności, w szczególności osobom słabowidzącym czy słabosłyszącym, jak również o podejmowanie działań doraźnych polegających na organizowaniu spotkań z wyborcami poza siedzibami własnych biur, w specjalnie dostosowanych do tego miejscach, uwzględniających minimalne wymagania służące zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.

Jednakże w oparciu o wyniki analiz służb prawnych Kancelarii Sejmu w obecnym stanie prawnym biura poselskie stanowią przewidzianą w ustawie z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (tj. Dz.U. z 2022 r. poz. 1339 ze zm.) jednostkę organizacyjną tworzoną w celu obsługi działalności poselskiej w terenie (w wybranym okręgu lub okręgach wyborczych). Spełniają one funkcje pomocnicze dla działalności posłów, stanowiąc ich zaplecze techniczno-organizacyjne.

Biura poselskie nie realizują natomiast zadań z zakresu administracji publicznej, a jedynie zadania zlecone przez posła. Wskazuje na to m.in. fakt zatrudniania przez posła pracowników we własnym imieniu na czas określony, nie dłuższy niż czas sprawowania mandatu (art. 23 ust. 4 ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora). Biura poselskie nie sa częścią Kancelarii Sejmu, która należy do administracji publicznej, jak również nie stanowią organów władzy i nie mają statusu urzędu, w przeciwieństwie do Kancelarii Sejmu. Z uwagi na powyższe, biura poselskie nie są zaliczane do kategorii podmiotów publicznych i nie znajdują do nich zastosowania przepisy ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (tj. Dz. U. z 2022 r. poz. 2240 ze zm.). Nie ma zatem formalnych ograniczeń/nakazów' dotyczących standardów jakie muszą spełnić lokale wynajmowane na biura poselskie, w tym dotyczących dostępności lokali dla osób niepełnosprawnych.

Jednocześnie pragnę poinformować, że posłowie wynajmują lokale swoich biur poselskich i wszelkie usprawnienia lub przebudowy wymagają zgody właścicieli lokali. Wątpliwości budzi również możliwość finansowania takich ulepszeń na rzecz osób trzecich ze środków przeznaczonych na prowadzenie biura poselskiego (z ryczałtu). Istotne znaczenie mają też znaczne różnice terytorialne rynku nieruchomości, które należy brać pod uwagę przy tworzeniu biur poselskich, jak również fakt, że obowiązek dostosowania obiektów użyteczności publicznej dla osób niepełnoprawnych dotyczy jedynie budynków wybudowanych i modernizowanych po wejściu w życie ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (tj. Dz. U. z 2023 r. poz. 682 ze zm.), tj. po dniu 1 stycznia 1995 r.

W związku z powyższym uprzejmie informuję, że mając na uwadze powagę spraw poruszonych w Pana piśmie przekaże je do sejmowej Komisji Regulaminowej, Spraw Poselskich i Immunitetowych celem podjęcia ewentualnych działań umożliwiających rozwiązanie przekazanych przez Pana Rzecznika kwestii.
 
XI.815.52.2023