Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Poradnik, jak nie naruszać godności stron postępowań przed sądami i w prokuraturze, został zaprezentowany na konferencji 12 lutego w Warszawie w obecności rzecznika praw obywatelskich dr. Adama Bodnara*.

• Jak poprosić niewidomego o podejście do miejsca dla świadka?
• Co trzeba zrobić, gdy w postępowaniu bierze udział osoba starsza?
• Czy ofiara przemocy domowej zawsze jest zaniedbana i nieśmiała?
• Jak rozpoznać osobę z niepełnosprawnością na sali rozpraw i jak skompensować tę niepełnosprawność?

Publikacja "Równe traktowanie uczestników postępowań. Przewodnik dla sędziów i prokuratorów” nie jest wykładem z prawa, ale omówieniem problemów, jakie mogą się pojawić w przypadku grup wrażliwych w kontakcie z sędzią i prokuratorem. Powstał w ramach projektu „Podnoszenie wrażliwości sędziów i prokuratorów w zakresie równego traktowania” zrealizowanego przez Helsińską Fundację Praw Człowieka w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG. Wydawcą jest Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich.

- W Polsce o równym traktowaniu dyskutuje się coraz trudniej. Ten temat powoduje coraz więcej zacietrzewienia, dzieli ludzi. Tego właśnie chcemy tu uniknąć – podkreślił Adam Bodnar. -  Ten podręcznik pozwala skupić się na konkretnych ludziach, na ich potrzebach. Nie odwołuje się do abstrakcyjnych zasad poprawności politycznej. Pozwala kształtować postawy odwołując się do naturalnego szacunku dla godności innego człowieka. 

Współredaktorka przewodnika dr Dorota Pudzianowska z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka mówiła, że jest on wynikiem wspólnej pracy sędziów i prokuratorów, wielomiesięcznych dyskusji i ankiet rozesłanych do środowiska (w sumie nadeszło 1795 odpowiedzi, 800 osób opisało konkretne trudne sytuacje związane z równym traktowaniem).

- Sędziowie i prokuratorzy powinni umieć rozpoznawać różne formy niepełnosprawności, rozumieć, jakie ograniczenia one powodują, i umieć skutecznie je kompensować - mówił z kolei ambasador Wielkiej Brytanii Robin Barnett. - W Wielkiej Brytanii taki podręcznik - Equal treatement bench book  – już funkcjonuje i przynosi dobre efekty. Stworzenie podręcznika jest naturalną rzeczą w państwie, które poważnie traktuje kwestie równego traktowania.

Zastępczyni Prokuratora Generalnego Marzena Kowalska przypomniała, że sędziowie i prokuratorzy są przyzwyczajeni do poruszania się w bezpiecznej przestrzeni norm prawa –  niepoddająca się normom przestrzeń ludzkiej wrażliwości może być dla nich trudna. Dlatego właśnie przewodnik będzie cenną pomocą.

- To kopalnia wiedzy szczególne dla młodych sędziów – podkreśliła sędzia Katarzyna Kościów-Kowalczyk ze Stowarzyszenia Sędziów Rodzinnych w Polsce.

Z kolei prokurator Andrzej Pogorzelski z Krajowej Rady Prokuratury zwrócił uwagę na to, że poradnik jest przyjazny w użyciu i przyda się także pracownikom administracyjnym sądów i prokuratur. To oni często decydują o tym, jak potraktowany zostanie człowiek w sądzie.

Sędzia Katarzyna Gonera z Krajowej Rady Sądownictwa mówiła, że podręcznik szczególną uwagę poświęca sytuacji osób narażonych na nierówne traktowanie z powodu: niepełnosprawności, ubóstwa, bezrobocia, braku wykształcenia, dostępu do wiedzy i kultury (znajdują się one w trudnej sytuacji w starciu choćby z towarzystwem ubezpieczeniowym, korporacją, czy bankiem). Wskazała też na wzrastającą liczbę skarg na zachowanie sędziów – nawet jeśli są to skargi przesadzone, to pokazują ogromne poczucie krzywdy. Korzystanie z dobrych praktyk opisanych w przewodniku może temu zaradzić.

Co jest w przewodniku?

Przewodnik porusza zagadnienia:

• Niepełnosprawności (w tym np. problemów osób z niepełnosprawnościami jako świadków lub strony postępowania)
• Wykluczenia społecznego i ubóstwa (w tym problemów dotyczących komunikacji czy problemów z dotarciem do siedziby sądu lub prokuratury)
• Wieku (czyli spraw dzieci i osób starszych)
• Rasy, pochodzenia etnicznego, narodowego oraz wyznania (w tym np. przestępstw z pobudek rasistowskich lub ksenofobicznych)
• Płci  (np. sposobu traktowania osób z uwagi na płeć jako interesantów w sądzie i prokuraturze)
• Orientacji seksualnej i tożsamości płciowej

- Sędziowie i prokuratorzy mają – z racji wykształcenia i doświadczenia zawodowego – wysoki poziom kultury osobistej. Jednakże sama kultura osobista nie wystarczy, jeśli nie towarzyszy jej wiedza o otaczającym społeczeństwie, specyfice poszczególnych grup tradycyjnie dyskryminowanych czy wykluczanych, czy wreszcie znajomości praktyki i dobrych rozwiązań - napisał rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar w przedmowie do poradnika.

Przewodnik – i co dalej?

Wydanie przewodnika nie kończy prac nad nim. Trzeba zabiegać o to, by stał się częścią praktyki. Dlatego od przyszłego tygodnia po kolei we wszystkich apelacjach w kraju będą organizowane spotkania promujące przewodnik - Będziemy zbierać uwagi i ulepszać jego treść, bo planujemy jego kolejne wydanie – zapowiedziała dr Dorota Pudzianowska.

- Warto doprowadzić do tego, by podręcznik ten stał się elementem kształcenia przyszłych sędziów i prokuratorów – dodał Adam Bodnar.

Hanna Machińska z Biura Rady Europy mówiła o tym, że poradnik, który znakomicie wpisuje się w standardy antydyskryminacyjne Rady Europy, może być wykorzystywany w prowadzonych od 20 lat szkoleniach i seminariach RE, adresowanych do adwokatów, sędziów i prokuratorów, na temat stosowania Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Warto go włączyć do programu współpracy z prawnikami z Ukrainy.

Hanna Kaflak-Januszko ze Stowarzyszenia Sędziów Polskich Iustitia podsumowała:

- Gwarantem praw obywatela jest sędzia, dlatego tak ważne jest to, przed jakim sędzią obywatel stanie.

---------------
Ustawa z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania powierza wykonywanie zadań dotyczących realizacji zasady równego traktowania – obok Pełnomocnika Rządu ds. Społeczeństwa Obywatelskiego i Równego Traktowania - Rzecznikowi Praw Obywatelskich.