Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich podkreśla ogromną rolę pracowników ochrony zdrowia w systemie przeciwdziałania i zwalczania przemocy domowej
• Niepokojący jest relatywnie niski udział pracowników ochrony zdrowia w inicjowaniu procedury „Niebieskiej Karty”
• W roku 2019 z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie przeszkolono zaledwie 31przedstawicieli ochrony zdrowia

Rzecznik Praw Obywatelskich podkreśla ogromną rolę pracowników ochrony zdrowia w systemie przeciwdziałania i zwalczania przemocy domowej. System ten nadal wymaga wielu korekt i nieustannego rozwijania mechanizmów prewencji, kontroli i wsparcia osób jej doświadczających. RPO już wcześniej wielokrotnie zwracał na to uwagę, m.in. w raporcie alternatywnym dla grupy niezależnych ekspertów GREVIO z wykonania konwencji stambulskiej czy w wystąpieniach do Prezesa Rady Ministrów i Pełnomocnika Rządu do Spraw Równego Traktowania.

Przedstawiciele ochrony zdrowia są wprost wymienieni w Ustawie o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie jako podmioty włączone w realizację procedury „Niebieskiej Karty” – podstawowej formy interwencji w środowisku wobec rodziny dotkniętej przemocą. W tej perspektywie niepokojący jest relatywnie niski udział pracowników ochrony zdrowia w inicjowaniu procedury „Niebieskiej Karty”. Jak wynika ze sprawozdania z realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy Domowej za rok 2019 liczba sporządzonych formularzy „Niebieskich Kart – A” przez pracowników ochrony zdrowia wyniosła 3471 w ogólnej liczbie 94 716 wypełnionych formularzy. Przedstawiciele ochrony zdrowia wchodzą także w skład gminnych zespołów interdyscyplinarnych ale niestety i w tym przypadku do RPO docierają opinie o niewystarczającym ich zaangażowaniu w prace zespołów. 

Przedstawione dane mogą mieć różne przyczyny. Jedną z nich mogą być ograniczone działania szkoleniowe kierowane w tym zakresie do różnych grup pracowników systemu ochrony zdrowia – w szczególności lekarzy oraz pielęgniarek i położnych. Dane pokazują, że w 2019 r. z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie przeszkolono zaledwie 31przedstawicieli ochrony zdrowia (dla porównania w takich szkoleniach wzięło udział 613 przedstawicieli Policji i 424 pracowników oświaty).

Należy podkreślić, że odpowiednie przygotowanie przedstawicieli ochrony zdrowia do pracy z pacjentem po doświadczeniu przemocy domowej jest zobowiązaniem prawnym Rzeczpospolitej Polskiej wynikającym z Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (konwencji CEDAW). Także konwencja stambulska nakłada na państwa-strony obowiązki w zakresie zapewnienia prawidłowej – z perspektywy pomocy osobom doświadczającym przemocy domowej – organizacji i funkcjonowania podmiotów ochrony zdrowia w ramach ogólnokrajowej, skutecznej, kompleksowej i skoordynowanej polityki obejmującej wszelkie właściwe środki mające na celu zapobieganie i zwalczanie wszystkich form przemocy objętych zakresem tej umowy międzynarodowej. 

Z punktu widzenia zakresu właściwości Ministra Zdrowia, na gruncie konwencji stambulskiej państwa są zobowiązane do zapewnienia ofiarom dostępu do opieki zdrowotnej i służb socjalnych, które będą odpowiednio finansowane, a specjaliści będą przygotowani do udzielania pomocy ofiarom i kierowania ich do odpowiednich służb, między innymi dzięki udziałowi w szkoleniach. Zapewnienie odpowiedniej oferty szkoleń dla osób mających zawodowy kontakt z ofiarami lub sprawcami wszystkich aktów przemocy domowej, do których niewątpliwie należy personel medyczny, jest obowiązkiem wynikającym z konwencji stambulskiej. Szkolenia dotyczyć mają zapobiegania oraz wykrywania aktów przemocy, równości kobiet i mężczyzn, potrzeb i praw ofiar przemocy oraz sposobów zapobiegania wtórnej wiktymizacji, a także kwestii skoordynowanej międzyinstytucjonalnej współpracy umożliwiającej wszechstronne i odpowiednie rozpatrywanie zgłoszeń przypadków przemocy objętych zakresem niniejszej konwencji.

Rzecznik zachęca Ministra Zdrowia do opracowania wytycznych postępowania z osobami doświadczającymi przemocy domowe dla pracowników ochrony zdrowia. Analogiczne wytyczne obowiązują dla przedstawicieli innych podmiotów realizujących działania z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, między innymi dla Policjanów. Jednocześnie zwraca uwagę, iż za źródło inspiracji służyć mogą wytyczne Światowej Organizacji Zdrowia „Responding to intimate partner violence and sexual violence against women. WHO clinical and policy guidelines”. Warto także odpowiednio upowszechnić wypracowane w „Niebieskiej Linii” algorytmy postępowania w sytuacji krzywdzenia dla pracowników ochrony zdrowia – zasady dla pacjenta dziecka zostały opracowane we współpracy z pediatrami, a dla pacjentów dorosłych z personelem placówek podstawowej opieki zdrowotnej i psychiatrami.

RPO prosi o wskazanie kroków, jakie MZ podjęło lub planuje podjąć, biorąc pod uwagę znaczenie szkoleń dla prawidłowego postępowania pracowników ochrony zdrowia w przypadkach przemocy domowej, a także założenia Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na rok 2021, przewidującego kontynuację działań w odniesieniu do podnoszenia kompetencji, rozwijania i doskonalenia umiejętności służb i przedstawicieli podmiotów realizujących działania z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Rzecznik pyta także czy MZ  dysponuje wiedzą na temat oferty szkoleniowej dla przedstawicieli zawodów medycznych ze strony uczelni medycznych i samorządów zawodowych ze szczególnym uwzględnieniem dostępności/częstotliwości takich szkoleń oraz liczby ich uczestników.

RPO prosi o przeanalizowanie przedstawionego zagadnienia i powiadomienie o podejmowanych działaniach mających na celu poprawę stanu przygotowania pracowników systemu ochrony zdrowia do udzielania adekwatnego wsparcia osobom doświadczającym przemocy domowej. Prosi też o wyjaśnienie, w jakim zakresie pacjentom/pacjentkom udzielane jest wsparcie psychologiczne w ramach ich kontaktu z POZ lub szpitalem (czy osoba zgłaszająca się na SOR uzyskuje wskazówki co do dostępnych dalszych form pomocy).

XI.518.52.2021