Orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie zawieszenia funkcjonowania Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego

Data:

2020-04-08

Tagi: wydarzenie

8 kwietnia 2020 r. Wielka Izba Trybunału Sprawiedliwości, na wniosek Komisji Europejskiej, ogłosiła postanowienie, w którym zdecydowała o zawieszeniu funkcjonowania Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego (sprawa C-791/19 R).
Decyzja ta zapadła w postępowaniu dotyczącym wykorzystywania przez organy władzy publicznej mechanizmu odpowiedzialności dyscyplinarnej do wywierania nacisku na sędziów i wpływania na treść wydawanych przez nich orzeczeń sądowych, co prowadzi do ingerencji w sferę niezawisłości sędziowskiej oraz narusza wymogi skutecznej ochrony sądowej, gwarantowanej przez prawo Unii.
Trybunał Sprawiedliwości w swoim orzeczeniu:

zawiesił stosowanie przepisów ustawy o Sądzie Najwyższym ustanawiających Izbę Dyscyplinarną (art. 3 pkt 5 ustawy o SN) i określających jej właściwość przedmiotową (art. 27 oraz art. 71 § 1 ustawy o SN);
zakazał przekazywania spraw zawisłych przed tą Izbą do rozpoznania składowi niespełniającemu wymogów niezależności wynikających z prawa Unii Europejskiej;
nakazał rządowi RP powiadomienie Komisji Europejskiej w przeciągu miesiąca o wszystkich środkach przyjętych w celu realizacji postanowienia TS.

Od postanowienia Trybunału Sprawiedliwości nie przysługuje żaden środek odwoławczy, obowiązywać ono będzie do czasu wydania ostatecznego wyroku przez TS, w którym rozstrzygnie o zasadności wszystkich zarzutów podniesionych przez Komisję Europejską, wiąże ono Rzeczpospolitą Polską oraz wszystkie jej organy i instytucje, w przede wszystkim samą Izbę Dyscyplinarną Sądu Najwyższego, natychmiast od chwili jego ogłoszenia.
Trybunał nie zarządził kar finansowych za brak porządkowania się postanowieniu, ponieważ nie wnioskowała o nie jeszcze Komisja Europejska, która zastrzegła sobie prawo do złożenia dodatkowego wniosku o nałożenie okresowej kary pieniężnej, gdyby rząd polski nie zastosował się w pełni do środków zarządzonych przez Trybunał.
Należy też pamiętać, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału brak natychmiastowego wykonania środka tymczasowego może stanowić źródło odpowiedzialności odszkodowawczej zobowiązanego państwa względem poszkodowanych jednostek.
Postanowienie Trybunału zostało wydane w ramach postępowania ze skargi Komisji Europejskiej wniesionej przeciwko rządowi polskiemu na podstawie art. 258 TFUE w październiku 2019 r. Komisja sformułowała w niej pięć zarzutów naruszenia prawa UE: (1) dopuszczenie, aby treść orzeczeń sądowych mogła być kwalifikowana jako przewinienie dyscyplinarne; (2) brak zagwarantowania niezależności i bezstronności Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego; (3) dyskrecjonalny charakter uprawnienia prezesa Izby Dyscyplinarnej do wyznaczania sądu dyscyplinarnego pierwszej instancji; (4) niezapewnienie gwarancji rzetelnego procesu, w tym w zakresie prawa obwinionego sędziego do obrony oraz rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie; (5) ograniczanie prawa sądów do występowania z pytaniami prejudycjalnymi do Trybunału Sprawiedliwości przez możliwość wszczęcia postępowania dyscyplinarnego.
Skargę o naruszenie prawa unijnego Komisja umotywowała wymogami skutecznej ochrony sądowej, objętej gwarancjami prawa unijnego (art. 19 ust. 1 akapit 2 Traktatu o Unii Europejskiej), obejmującej prawo do rzetelnego procesu przez niezależnym, niezawisłym i bezstronnym sądem. Komisja wskazała także na naruszenie przez rząd polski prawa sądów krajowych do prowadzenia dialogu sądowego z Trybunałem Sprawiedliwości i występowania doń z pytaniami prejudycjalnymi (art. 267 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej; TFUE).
Popierając stanowisko Komisji, do sprawy przez nią wniesionej, przystąpiło szereg państw członkowskich Unii: Belgia, Dania, Finlandia, Holandia, Szwecja. Tak szerokie uczestnictwo innych państw w postępowaniu o naruszenie prawa Unii należy do rzadkości i wskazuje na negatywną ocenę przyjętych w Polsce przez organy władzy ustawodawczej i wykonawczej rozwiązań prawnych oraz praktyki ich stosowania w zakresie postępowań dyscyplinarnych przeciwko polskim sędziom.
W ramach postępowania zawisłego przed Trybunałem Sprawiedliwości, 23 stycznia 2020 r. Komisja wystąpiła do TS na podstawie art. 279 TFUE o zastosowanie środków tymczasowych. Wniosek ten odnosił się zatem do drugiego zarzutu sformułowanego w skardze Komisji. 9 marca 2020 r. w Trybunale Sprawiedliwości odbyła się rozprawa co do dopuszczalności i zasadności podjęcia zawnioskowanego środka tymczasowego, podczas której Trybunał badał, czy istotnie zachodzą przesłanki wydania takiego orzeczenia zabezpieczającego, tj.:

czy uprawdopodobniona jest zasadność zarzutów postawionych rządowi polskiemu przez Komisję obejmujących brak wymaganego prawem Unii zagwarantowania niezależności i bezstronności Izby Dyscyplinarnej;
czy sprawa środków tymczasowych ma pilny charakter, to znaczy, czy istnieje konieczność orzeczenia tymczasowego, aby zagwarantować skuteczność przyszłego wyroku w przedmiocie nadużywania przez organy władzy publicznej reżimu odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów w Polsce i czy bez takiego zabezpieczenia występuje prawdopodobieństwo powstania dla systemu unijnego poważnej i nieodwracalnej szkody;
czy wyważenie interesów dopuszcza wydanie postanowienia o zabezpieczeniu – jakie jest ryzyko wywołania skutków definitywnych na skutek zawieszenia Izby Dyscyplinarnej, a jakie ryzyko wystąpi w przypadku odmowy zastosowania wnioskowanego środka.

Trybunał Sprawiedliwości, nie przesądzając jeszcze ostatecznie o zasadności zarzutów przedstawionych przez Komisję, co będzie przedmiotem wyroku kończącego sprawę, uznał, że argumenty dotyczące braku istnienia gwarancji niezależności i bezstronności Izby Dyscyplinarnej SN wydają się niepozbawione poważnej podstawy.
TS podkreślił, że zgodnie z zasadą podziału władz konieczne jest zagwarantowanie niezależności sądów względem władzy ustawodawczej i wykonawczej, tak, aby sędziowie chronieni byli przed ingerencją i naciskami z zewnątrz oraz wykluczone były wątpliwości co do niezależności organu sądowego i jego neutralności. W tym kontekście Trybunał odwołał się do swojego wcześniejszego wyroku z 19 listopada 2019 r. wskazując na elementy pozwalające dokonać oceny niezależności Izby Dyscyplinarnej SN dotyczące jej właściwości, składu, warunków i procesu powoływania jej członków oraz stopnia autonomii. (C-585/18, C-624/18 i C-624/18 A.K.), a także do wyroków Izby Pracy Sądu Najwyższego z 5.12.2019 r. i 15.01.2020 r. zapadłych po wydaniu wyroku TS z 19.11.2019 r.
Wydając postanowienie Trybunał uznał, że sprawa zarządzenia środków, o które wniosła Komisja, jest pilna i są one niezbędne do zabezpieczenia pełnej skuteczności przyszłego orzeczenia TS. Trybunał podkreślił, że gwarancja niezależności Izby Dyscyplinarnej ma zasadnicze znaczenie dla zachowania niezależności tak Sądu Najwyższego, jak i sądów powszechnych. Sama bowiem perspektywa wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, mogącego prowadzić do rozpoznania sprawy przez organ pozbawiony gwarancji niezależności, może negatywnie wpłynąć na niezawisłość sędziów. Zachowanie zaś niezależności Sądu Najwyższego oraz sędziów sądów powszechnych jest kluczowe dla zagwarantowania skutecznej ochrony praw, jakie jednostki wywodzą z prawa Unii. Brak gwarancji niezależności Izby Dyscyplinarnej może zatem wyrządzić poważną i nieodwracalną szkodę unijnemu porządkowi prawnemu, a także zagrozić ochronie praw jednostek oraz wartościom Unii.
Treść dzisiejszego rozstrzygnięcia TS nie jest zaskoczeniem w świetle wcześniejszego orzecznictwa Trybunału. Przywołując niedawny wyrok w sprawie sędziów Maciejewskiej i Tulei, Trybunał Sprawiedliwości przypomniał, że choć organizacja wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich należy do ich kompetencji, to przy ich wykonywaniu państwa mają obowiązek dotrzymywać zobowiązań wynikających dla nich z prawa Unii (wyrok z 26 marca 2020 r, sprawy C-558/18 i C-563/18, https://www.rpo.gov.pl/pl/content/rpo-tsue-potwierdzil-niedopuszczalnosc-dyscyplinarek-sedziow-za-pytanie-prejudycjalne). Państwa mają zatem obowiązek ustanowić środki skutecznej ochrony prawnej w dziedzinach objętych prawem Unii, realizowane przed organami spełniającymi europejskie wymogi „sądu”, który nieodłącznym elementem jest niezależność, niezawisłość i bezstronność. Elementem tej niezawisłości jest system odpowiedzialności dyscyplinarnej spełniający, także w odniesieniu do organów orzekających w ramach takiego systemu dyscyplinarnego, wszystkie wymogi zasady skutecznej ochrony sądowej.