Biuletyn Informacji Publicznej RPO

O problemie świadomej zgody pacjenta na udzielanie świadczenia zdrowotnego, zgody blankietowe oraz  dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej pacjentów cierpiących na SM, w szczególności do neurorehabilitacji oraz kontaktu osób chorujących z neuropsychologiem rozmawiali 3 grudnia uczestnicy VII spotkania Komisji ds. Zdrowia przy Rzeczniku Praw Obywatelskich.

Jednym z podstawowych praw pacjenta i zarazem obowiązków lekarza jest możliwość udzielenia świadczenia zdrowotnego dopiero po uzyskaniu świadomej zgody pacjenta. Stanowi o tym art. 16 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2017 r., poz. 1318, z późn. zm.) oraz art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2018 r., poz. 617, z późn. zm.). Zgoda pacjenta na udzielenie świadczenia powinna być poprzedzona udzieleniem przez osobę kompetentną informacji o stanie zdrowia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniu. Zgoda wyrażona świadomie musi zostać poprzedzona zrozumieniem i akceptacją zabiegu i typowych jego następstw. O takiej zgodzie można mówić, gdy jest ona efektem  przystępnie udzielonej, zrozumiałej i rzetelnej informacji w zakresie podejmowanych przez personel medyczny działań i ich skutków.

RPO podjął na tle wpływających spraw problem przestrzegania praw kobiet ciężarnych i rodzących, dotyczący form i okoliczności udzielania przez pacjentki zgód na zabiegi mające miejsce w trakcie porodu  (V.7013.60.2016.EO). Z otrzymanych pism  wynikało, że kobiety rodzące są nakłaniane do wyrażania zgody na przeprowadzenie zabiegu już w trakcie porodu, gdy zmagając się z bólem i zmęczeniem, nie mogą w pełni świadomie podjąć takiej decyzji. Wówczas RPO zwrócił uwagę, że zgoda musi być wyrażona świadomie tj. pacjent musi zrozumieć, na jakich zasadach zabieg zostanie przeprowadzony oraz jakie będą jego następstwa. Powyższej zasady nie spełnia tzw. zgoda blankietowa, łącznie na kilka zabiegów, pobierana m.in. od pacjentki ciężarnej podczas rejestracji w szpitalu, przed przyjęciem na oddział. Uzyskana w ten sposób akceptacja stanowi naruszenie praw pacjenta do świadomej zgody.  Choć polski system prawny w zakresie wyrażania przez pacjenta zgody na leczenie należy określić jako rozbudowany, nie jest on pozbawiony wad. W szczególności z przepisów prawa nie wynika wprost moc wiążąca oświadczeń o zgodzie blankietowej oraz o zgodzie (braku zgody) na świadczenia udzielanych pro futuro (kwestię tę rozstrzyga orzecznictwo). Jako lukę należy również określić brak szczególnych regulacji procesowych dotyczących postępowania przed sądem opiekuńczym o wyrażenie zgody na świadczenie w przypadku pacjenta nieprzytomnego, który nie ma przedstawiciela ustawowego. Za wskazane należy uznać wprowadzenie (analogicznej do art. 48 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego) regulacji, umożliwiającej w takich sytuacjach sądowi ustanowienie z urzędu pełnomocnika dla nieprzytomnego i nieposiadającego przedstawiciela ustawowego pacjenta.

Do Biura  Rzecznika Praw Obywatelskich docierają informacje o problemach z dostępem do leczenia stwardnienia rozsianego, w szczególności po niepowodzeniu terapii lekami pierwszego rzutu. Pacjenci na odbywanych przez Rzecznika spotkaniach regionalnych podnosili, że z ok. 40 tys. chorych na stwardnienie rozsiane jedynie 7% leczonych jest ze środków publicznych. W opinii pacjentów limitowana jest też liczba miejsc w programach lekowych, co powoduje, że pacjenci szukają dostępu do leczenia poza miejscem zamieszkania. Utrudnia to rzeczywisty dostęp do leczenia ze środków publicznych. Brakuje też kompleksowego podejścia do leczenia chorych, szczególnie tych w zaawansowanym stadium choroby.

Podczas Światowego dnia SM pacjenci zgłosili niedostateczny dostęp do neurorehabilitacji oraz kontaktu osób chorujących z neuropsychologiem w celu poprawy funkcji poznawczych. Bowiem wielokrotnie zdarza się, że osoby cierpiące na SM mają problemy z pamięcią krótkotrwałą i długotrwałą. Problem dostępu do leczenia i do rehabilitacji został poruszony przez RPO, w wystąpieniu generalnym, w którym  Rzecznik wskazał, że zapewnienie dostępu do leczenia i rehabilitacji jest, niezbędne by osoby ze stwardnieniem rozsianym, jak i bliscy, pozostali pełnoprawnymi członkami społeczeństwa i mogli prowadzić godne życie, pomimo dotykającej ich choroby.

Eksperci Komisji zaproponowali wprowadzenia standardu zgody na najczęstsze zabiegi medyczne, z których będą mogli korzystać zarówno pacjenci, jak i podmioty lecznicze. Członkowie Komisji podnieśli również, że należy zwrócić uwagę lekarzy na edukację w tym zakresie. Natomiast w kontekście dostępu pacjentów cierpiących na SM  do świadczeń zdrowotnych, Członkowie Komisji zwrócili uwagę na potrzebę zwiększenia dostępności pacjentów do leczenia oraz  neurorehabilitacji. Powyższe znajduje również odzwierciedlenie w Petycji skierowanej do Premiera, Ministra Zdrowia i Ministra Rodziny Pracy i Polityki Społecznej ws. poprawy sytuacji Pacjentów z SM w Polsce.