Biuletyn Informacji Publicznej RPO

20 czerwca 2022 r. w Biurze RPO odbyła się konferencja prasowa poświęcona prezentacji raportu Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur (KMPT) dotyczącego sytuacji cudzoziemców w ośrodkach strzeżonych. Wzięli w niej udział rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek, zastępczyni RPO Hanna Machińska, dyrektor KMPT Przemysław Kazimirski oraz autor raportu Michał Żłobecki również z KMPT.

RPO na wstępie zwrócił uwagę, że raport jest publikowany w szczególnym dniu - 20 czerwca to Światowy Dzień Uchodźcy.

- Uchodźcy to sumienie świata, na którym są wojny, przemoc i wykluczenie – mówił Rzecznik. – Uchodźca to człowiek, który jest beneficjentem wolności i praw określonych w Konstytucji RP i wiążących Polskę aktach prawa międzynarodowego.

Raport powstał na podstawie wizytacji we wszystkich strzeżonych ośrodkach dla cudzoziemców w naszym kraju. I zawiera konkluzje oraz wytyczne i zalecenia będące wynikiem wielomiesięcznych obserwacji prowadzonych przez pracowników Biura RPO.

Rzecznik zwrócił uwagę na trzy kwestie będące przedmiotem tego raportu, które są niezwykle istotne.

- Po pierwsze da się dostrzec pewien brak wrażliwości ze strony sądów – zaznaczył i wyjaśnił, że to sądy decydują o umieszczeniu cudzoziemca w ośrodku strzeżonym dla uchodźców.

- Środek taki powinien mieć charakter ostateczny, gdy inne wolnościowe środki nie są wystarczające – podkreślił.

Odpowiadając na pytania dziennikarzy dotyczące tej kwestii zwrócił uwagę, że konieczne jest więcej refleksji w przypadku, gdy podejmowane są decyzje tak naprawdę o życiu takiego człowieka. Izolacja w ośrodku może wywołać nieodwracalne skutki dla życia człowieka, zwłaszcza gdy mamy do czynienie z rodzinami, z małymi dziećmi czy ludźmi z niepełnosprawnościami.

Kolejny problem wiąże się z tym, że wielu ludzi znajdujących się w ośrodkach, nie wie co się z nimi dzieje. - Nie wiedzą jakie procedury się toczą, że mogą złożyć wniosek o status uchodźcy, o ochronę międzynarodową. Nie wiedzą, czy toczy się postępowanie w sprawie deportacji i jaki jest jego wynik - mówił Rzecznik.

- To co jest niezwykle potrzebne to prawo do informacji – zwrócił uwagę i dodał, że każdy człowiek, który przebywa w odosobnieniu, który jest pozbawiony wolności powinien wiedzieć co się dzieje i jaka procedura się wobec niego toczy.

Trzecią kwestią, na którą wskazał Marcin Wiącek to przepisy wydane w 2021 r., które zmniejszyły minimalna powierzchnia na cudzoziemca w ośrodku zamkniętym do 2 metrów kwadratowych.

- To jest jeszcze mniejsza powierzchnia niż w więzieniach, gdzie na osadzonego przypadają 3 metry kwadratowe – zwrócił uwagę i podkreślił, że warunki bytowe i zasady w oparciu, o które funkcjonują ośrodki strzeżone dla uchodźców w tym zakresie, bezwzględnie powinny się zmienić.

Zastępczyni RPO Hanna Machińska podkreśliła, że o uchodźcach powinniśmy mówić przez 365 dni w roku, nie tylko w Światowym Dniu Uchodźcy. 

- Dzisiaj cały świat jest pod ogromną presją migracyjną. Każdy z nas był świadkiem, czytał czy słuchał indywidualnych historii – mówiła.

- Ja nigdy nie zapomnę historii 14-letniej dziewczynki, która podjęła dramatyczną decyzję o strajku głodowym. – wspominała ZRPO nawiązując do trudnych warunków w ośrodkach i zwróciła uwagę, że te strajki głodowe to odpowiedź na warunki, ale też na przewlekłe procedury.

Zaznaczyła też, że osoby, które są kierowane do ośrodków dla cudzoziemców są w głębokiej traumie, wiele przeszły i wymagają szczególnego traktowania. A fundamentalnym warunkiem jest zapewnienie im dostępu do właściwej opieki medycznej i psychologicznej.

Dyrektor Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur Przemysław Kazimirski wyjaśnił, że raport stanowi wynik monitoringu składającego się z 15 niezapowiedzianych wizytacji przeprowadzonych o okresie 10 miesięcy. Od sierpnia 2021 r. do kwietnia 2022 r.

- Jako KMPT nad zagadnieniem pozbawienia wolności cudzoziemców w ośrodkach pochylamy się od samego początku naszego istnienia – zwrócił uwagę dyrektor Kazimirski i wyjaśnił, że opublikowane dziś opracowanie jest drugim raportem tematycznym poświęconym sytuacji w tych szczególnych miejscach pozbawienia wolności. Pierwszy raport na ten temat został opublikowany w 2021 roku i zawierał wnioski z wizytacji przeprowadzonych w latach 2016-2018.

-  Już wówczas zaobserwowaliśmy szereg niepokojących problemów natury systemowej i indywidualnej, związanych z traktowaniem osób w ośrodkach – wyjaśnił i dodał, że zdecydowana większość zaleceń zawartych w pierwszym raporcie nie została wzięta pod uwagę ani przez ministerstwo, ani Straż Graniczną.

- Gdybyśmy chociaż część tych zaleceń wcielili w życie, większość nieprawidłowości opisanych w opublikowanym dziś raporcie nie wymagałoby omówienia, bo by ich po prostu nie było – podkreślił.

Nawiązując do wypowiedzi Rzecznika zwrócił uwagę, że już w pierwszym raporcie KMPT doszedł do wniosku, że sądy nie stosują środków alternatywnych. Kryzys na granicy Polski i Białorusi spotęgował tylko ten problem.

- Sądy nie stosują pozbawienia wolności jako ultima ratio, tylko jako zasadę – zauważył i wyjaśnił, że pozbawienie wolności cudzoziemca ma specyficzny charakter. Nie jest to pozbawienie wolności za karę, w związku z popełnieniem jakiegoś przestępstwa, tylko na czas toczącego się postępowania mającego na celu wyjaśnienie wątpliwości zachodzących w przypadku cudzoziemców.

- Chcemy, żeby ten nasz drugi raport był traktowany jako swego rodzaju poradnik i recepta na przyszłość, jakich spraw należy unikać, a w jakich obszarach należy zainwestować – podsumował.

Odpowiadając na pytania dziennikarzy Michał Żłobecki z KMPT wyjaśnił, że w ośrodkach zamkniętych umieszcza się osoby, które nie mają tytuły pobytowego, które w większości przekroczyły granicę państwową w sposób nieuregulowany czy nielegalny. Zwrócił jednocześnie uwagę, że specyfika ostatnich miesięcy i to w jakiś sposób presja migracyjna ze strony reżimu białoruskiego kierowała tymi osobami – uniemożliwiało w praktyce ich pojawienie się na przejściu granicznym.

Pytany o budowę muru na granicy Polski i Białorusi RPO Marcin Wiącek powiedział, że jest to kompetencja, która przysługuje państwu. Ma charakter politycznym i nie daje się ocenić w kategoriach wolności i praw człowieka. Przypomniał również o opinii RPO do projektu przepisów dotyczących budowy muru. Podkreślono w niej, że wątpliwości budzi zwolnienie budowy tego obiektu ze stosowania przepisów prawa budowlanego. RPO zwracał w niej uwagę również na kwestie ochrony środowiska.

Odpowiadając na pytanie o ocenę wyroków sądów cofających decyzje SG dotyczące tzw. pushbacków Marcin Wiącek podkreślił, że te wyroki mogą zmienić sytuację w sposób fundamentalny.

- Zabiegałem o to od samego początku, aby procedurę zawracania do linii granicy poddać kontroli niezależnych sądów – zaznaczył i podkreślił, że pushback, bez zbadania indywidualnej sprawy osoby cofanej do granicy w stosownym postępowaniu, jest niezgodny z Konstytucją i prawem międzynarodowym.

- Uważam, że każdy człowiek, wobec którego władza decyduje się na jego wydalenie z kraju powinien móc stanąć przed urzędnikiem czy sądem i przedstawić swoje racje. Należy zbadać, czy taki człowiek nie ucieka przed przemocą, przed wojną, przed prześladowaniem. Trzeba to sprawdzić i dopiero potem podjąć taką decyzję – zaznaczył Rzecznik.

Raport KMPT jest dostępny na stronie RPO pod poniższym linkiem.