Biuletyn Informacji Publicznej RPO

AKTUALIZACJA 22.07.2025: Ministerstwo Sprawiedliwości szczegółowo ustosunkowało się do wniosków RPO w zakresie: opieki wychowawczej i medycznej osadzonych, warunków bytowych oraz działalności ochronnej SW. Działania podjęte przez resort zmierzają do ograniczania ryzyka wystąpienia analogicznych uchybień w przyszłości.

W Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich prowadzone było postępowanie w zakresie prawidłowości traktowania ks. Michała O. przez funkcjonariuszy Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Policji podczas zatrzymania, doprowadzenia do pomieszczeń dla osób zatrzymanych, pobytu w tych pomieszczeniach i realizacji czynności procesowych z jego udziałem, prawidłowości traktowania go przez funkcjonariuszy Służby Więziennej podczas pobytu w areszcie śledczym oraz zapewnienia prawa do obrony. W trakcie postępowania nie badano zasadności zarzutów stawianych w postępowaniu karnym, gdyż wykraczałoby to poza kompetencje Rzecznika.

Rzecznik Praw Obywatelskich zbadał sprawę w oparciu o wszystkie dostępne i możliwe do pozyskania dokumenty i informacje. Nie mógł się oprzeć na materiale z nagrań monitoringu, ponieważ w chwili pojawienia się informacji medialnych i podjęcia sprawy przez Rzecznika minął już przewidziany przepisami okres ich przechowywania. O zabezpieczenie nagrań mogli w odpowiednim czasie wystąpić obrońcy zatrzymanego, jednak tego nie uczynili i w konsekwencji nagrania zostały trwale usunięte.

Czynności przeprowadzone w toku badania sprawy nie dały podstaw do uznania, że ks. Michał O. był poddany torturom w rozumieniu przyjętym w Konstytucji RP i na gruncie prawa międzynarodowego. Wykazały natomiast, że doszło do niehumanitarnego traktowania oraz innych naruszeń praw i wolności:

1. ustalenia potwierdziły zasadność zarzutu długotrwałego prowadzenia przez funkcjonariuszy ABW czynności procesowych z udziałem ks. Michała O. – nieprzerwanie przez 15 godzin, bez zapewnienia mu w tym czasie możliwości odpoczynku, bez zapewnienia posiłku, przy nieprzerwanym stosowaniu kajdanek, nawet w czasie przebywania w pomieszczeniach bezpiecznych, zapewniających ochronę i pod nadzorem funkcjonariuszy Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego; natężenie opresyjnych warunków uprawnia do stwierdzenia, że w tym zakresie doszło do niehumanitarnego traktowania tymczasowo aresztowanego;
2. za zasadny uznano zarzut nadmiernego stosowania prewencyjnie w Areszcie Śledczym w Warszawie-Służewcu środków przymusu bezpośredniego przez wprowadzenie dodatkowych obostrzeń, polegających na stosowaniu kajdanek zakładanych na ręce przy każdym opuszczeniu celi mieszkalnej i innych pomieszczeń (np. świetlicy) – gdy w stosunku do ogółu tymczasowo aresztowanych nie stosowano kajdanek na czas doprowadzania na spacer, do świetlicy i do łaźni; do stosowania tego rodzaju obostrzeń brak było podstaw, ponieważ żadne okoliczności nie wskazywały, aby ks. Michał O. swoją postawą lub zachowaniem stwarzał większe zagrożenie dla bezpieczeństwa jednostki i funkcjonariuszy Służby Więziennej niż inni tymczasowo aresztowani;
3. ustalenia potwierdziły zasadność zarzutu stosowania nadmiernych i nieuzasadnionych środków przymusu bezpośredniego przez funkcjonariuszy Policji podczas konwojowania ks. Michała O. na czynności procesowe, kiedy oprócz kajdanek zakładanych na ręce użyto kajdanek zakładanych na nogi; zastosowanie tego środka było niezgodne z zasadami niezbędności, minimalizacji dolegliwości i proporcjonalności do stopnia zagrożenia;
4. stwierdzono naruszenie prawa do niekrępującego korzystania z urządzeń sanitarnych w celi mieszkalnej przez umieszczenie ks. Michała O. w celi mieszkalnej, w której kącik sanitarny nie był osłonięty w sposób uniemożliwiający zobaczenie osadzonego podczas czynności wymagających intymności przez osoby wchodzące do celi;
5. stwierdzono naruszenie w postaci niezrealizowania zalecenia o kontroli lekarskiej osadzonego raz w miesiącu, sformułowanego w związku z objęciem osadzonego szczególną ochroną;
6. stwierdzono naruszenie w postaci uchybień w zakresie prowadzenia dokumentacji (dot. braku dostatecznego uzasadnienia wydanych decyzji, zawarcia w tych decyzjach niejasnych, nieprecyzyjnych sformułowań, przywołania nieaktualnej podstawy prawnej);
7. stwierdzono naruszenie w postaci niewyposażenia celi przejściowej, w której przebywał tymczasowo aresztowany, w czajnik elektryczny;
8. stwierdzono naruszenie w postaci długiego oczekiwania tymczasowo aresztowanego na przyznanie wyżywienia dietetycznego.

W oparciu o materiały zgromadzone w toku przeprowadzonych czynności nie potwierdzono zasadności zarzutów:

1. nieumożliwienia zatrzymanemu kontaktu z obrońcą bezpośrednio po zatrzymaniu;
2. opóźnienia w umożliwieniu obrońcy dostępu do akt postępowania;
3. opóźnienia w wyrażeniu zgody na widzenie obrońcy z tymczasowo aresztowanym;
4. niedopuszczania obrońców do czynności postępowania;
5. nierozpoznania wniosku obrońcy o wyłączenie prokuratorów prowadzących śledztwo;
6. niepoinformowania o prawach i obowiązkach osoby umieszczonej w PdOZ;
7. niezapewnienia posiłków podczas pobytu w PdOZ;
8. nieuzasadnionego objęcia w Areszcie Śledczym w Warszawie-Służewcu szczególną ochroną w warunkach zwiększonej izolacji i zabezpieczenia;
9. nieuzasadnionego objęcia monitoringiem zachowania w celi mieszkalnej;
10. zakłócania podczas pobytu w Areszcie wypoczynku nocnego.

W odniesieniu do części zarzutów weryfikacja okazała się niemożliwa, głównie z uwagi na brak zapisów monitoringu. Były to zarzuty:

1. nieuzasadnionego wystawienia na widok publiczny podczas konwojowania przez funkcjonariuszy ABW;
2. niewydania w PdOZ kompletu przedmiotów na porę nocną;
3. wydania w PdOZ wody w używanej butelce;
4. odmowy doprowadzenia do toalety w PdOZ;
5. nieumożliwienia skorzystania z kąpieli podczas pobytu w PdOZ;
6. sposobu dokonywania w PdOZ sprawdzenia prewencyjnego;
7. złego stanu celi przejściowej w Areszcie Śledczym w Warszawie-Służewcu;
8. niezapewnienia posiłku w dniu przyjęcia do Aresztu.

Informację o ustaleniach poczynionych w sprawie Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawi właściwym organom z wnioskiem o rozważenie zgłoszonych uwag oraz podjęcie stosownych działań w celu zapobieżenia ujawnionym nieprawidłowościom w przyszłości.

W związku ze stwierdzeniem naruszeń praw i wolności Rzecznik skieruje do właściwych organów wystąpienia w przedmiocie zapewnienia osobom zatrzymanym prawa do przerwy humanitarnej w długotrwałych czynnościach procesowych i prawa do otrzymania posiłku oraz w sprawie stosowania przez funkcjonariuszy Policji nadmiernych i nieuzasadnionych środków przymusu bezpośredniego podczas realizacji czynności procesowych (długotrwałość stosowania kajdanek zakładanych na ręce) i podczas konwojowania (stosowanie kajdanek zakładanych na ręce i nogi).

Zarzut naruszenia tajemnicy obrończej przez podjęcie próby przesłuchania obrońcy ks. Michała O., adw. Krzysztofa Wąsowskiego, w charakterze świadka jest aktualnie w dalszym ciągu badany.

Odpowiedź Marii Ejchart, podsekretarz stanu w MS

W odpowiedzi na wystąpienie RPO Maria Echart podkreśliła, że niezwłocznie po publikacji i przesłaniu do Centralnego Zarządu SW informacji RPO o wynikach badania podniesionych zarzutów, podjęto stosowne działania w obszarach:

Opieka wychowawcza zapewniana osadzonym

Wychowawców działu penitencjarnego zobligowano, aby w przypadku problemów żywieniowych osadzonych i udokumentowaniu tego w rozmowie wstępnej, przekazywali tę informację do działu służby zdrowia. Działania te zmierzają do ograniczania ryzyka wystąpienia analogicznych uchybień w przyszłości.

Opieka medyczna i prawidłowa realizacja zaleceń lekarskich

Przeprowadzono rozmowy z personelem medycznym, w których zobowiązano ich do właściwej i terminowej realizacji zaleceń dyrektora jednostki. Zwrócono uwagę na sposób dokonywania zapisów w karcie osadzonego objętego szczególną ochroną. Podkreślono, że wydane polecenia powinny być adekwatne do potencjalnych zagrożeń i nie mogą zawężać możliwości dokonania takiej kontroli tylko przez lekarza; może ją realizować również pozostały personel medyczny zgodnie z kompetencjami.

Z personelem medycznym omówiono nieprawidłowości proceduralne i zasady udostępniania dokumentacji medycznej. W piśmie do dyrektorów okręgowych SW przypomniano o zasadach udostępniania dokumentacji medycznej osobom uprawnionym. Dyrektor Aresztu Śledczego w Warszawie-Grochowie zobowiązał kierowników działów do ujednolicenia rejestrów próśb osadzonych, co pozwoli usystematyzować i usprawnić ich realizację. Wszystkie uwagi i rekomendacje dotyczące penitencjarnej służby zdrowia będą tematem szkolenia dla więziennej ochrony zdrowia.

Warunki bytowe 

W świetle przepisów istnieje możliwość weryfikacji ilościowej wydanych posiłków w postaci suchego prowiantu za pomocą porównania liczby osadzonych żywionych wykazanych na uzupełniającym raporcie stanu żywionych z pisemnymi informacjami uzyskanymi z działu ochrony lub ewidencji lub wygenerowanymi z systemów informatycznych, świadczącymi o przyjęciu do jednostki osadzonego nieujętego w raporcie podstawowym.

Biuro Kwatermistrzowsko-lnwestycyjne wprowadziło do projektowanego zarządzenia Dyrektora Generalnego SW przepis zobowiązujący służbę żywnościową do sporządzania asygnaty zaopatrzenia żywnościowego również do ewidencjonowania artykułów żywnościowych, stanowiących porcje suchego prowiantu, wydawanego osadzonym przyjmowanym do jednostki. Obecnie asygnata taka wypełniania jest jedynie w przypadku wydania suchego prowiantu osadzonym konwojowanym do innych jednostek.

W kwestii braku czajnika elektrycznego celi przejściowej w czajnik podkreślono, że zgodnie z przepisami wyposaża się ją tak "w miarę możliwości”. Kwestia faktycznej realizacji tego zostanie włączona do zakresu kontroli w jednostkach.

W części zapewnienia intymności podczas korzystania z urządzeń sanitarnych wyjaśniono, że dyrektorzy jednostek są wyposażani w środki finansowe na realizację zadań remontowych związanych m.in. z zabudową kącików sanitarnych, gwarantującą nieskrępowane z nich korzystanie. Rekomendacje RPO były już wcześniej przekazywane  kierownikom jednostek i pozostają aktualne. 

Co do braków dopływu energii do gniazd elektrycznych, braku oświetlenia w kąciku sanitarnymi zbyt głośnego odbiornika radiowęzła wyjaśnienia złożył Dyrektor Aresztu Śledczego w Warszawie-Grochowie. Biuro Kwatermistrzowsko-lnwestycyjne zapewnia środki na naprawy bieżące infrastruktury więziennej.

Działalność ochronna

Funkcjonariusze Biura Ochrony i Spraw Obronnych CZSW w ramach odpraw służbowych szczegółowo omówią zasady prawidłowego sporządzania decyzji o objęciu szczególną ochroną, ze szczególnym uwzględnieniem zgodności z zapisami ustawowymi, adekwatnego do celu ochrony doboru jej środków, precyzyjnego i zrozumiałego dla adresata decyzji określenia zastosowanych środków, a także wskazania konkretnego rodzaju zagrożeń, którym mają przeciwdziałać. 

Dyrektor Generalny SW wydał zarządzenie nr 30/25 w sprawie sposobów ochrony, konwojowania oraz zadań ochronnych funkcjonariuszy SW.  Nie przewiduje już ono możliwości osadzenia w celi izolacyjnej osadzonego nieukaranego karą dyscyplinarną.

Kwestię prewencyjnego użycia środków przymusu bezpośredniego określono jako jeden z priorytetów działalności kontrolnej Biura Ochrony i Spraw Obronnych w tym roku. Stwierdzone nieprawidłowości lub uchybienia są omawiane z kierownictwem jednostki i pionu ochrony. Działania naprawcze wdrażane są na bieżąco. Dyrektorowi Okręgowemu SW w Warszawie zlecono przeprowadzenie kontroli prewencyjnego sposobu użycia środków przymusu bezpośredniego w Areszcie Śledczym w Warszawie-Służewcu.

Kwestia dotycząca wydawania indywidualnych decyzji o umieszczeniu osadzonego w celi mieszkalnej objętej całodobowym monitoringiem pozostaje przedmiotem odrębnej korespondencji z RPO.

IX.517.1073.2024