Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Praw człowieka nie wystarczy zapisać w Konstytucji czy umowie międzynarodowej. Urzeczywistnić je może jedynie, dzięki codziennemu zaangażowaniu, wielu ludzi i instytucji dbających, by prawa każdego, w tym osób pozbawionych wolności, były respektowane. Międzynarodowy Dzień Praw Więźniów, zwany także Dniem Nelsona Mandeli, jest okazją, aby o tym przypomnieć.

Ochrona praw osób pozbawionych wolności jest szczególnie ważna dziś, w świecie pełnym przemocy i mowy nienawiści. Łatwo na podstawie doniesień medialnych – ferować wyroki, życzyć śmierci, odzierać ludzi z godności. Nelson Mandela, na cześć którego ustanowiono 18 lipca – dzień jego urodzin – Międzynarodowym Dniem Praw Więźniów, mówił: „Nikt nie pozna prawdziwie narodu, póki nie zobaczy jego więzień”. Dziś, żyjąc w europejskim kraju, ze wszystkimi jego gwarancjami, te słowa zachowują wciąż swoją aktualność. To, jak traktujemy tych, którzy w przeszłości zawinili, najlepiej oddaje nasze własne człowieczeństwo. Dlatego tak ważne w działalności RPO jest zmienianie świadomości społecznej, budowanie kultury braku akceptacji dla tortur i złego traktowania, reagowanie na przejawy łamania praw także tej grupy obywateli.

To zaangażowanie jest przypisane urzędowi Rzecznika Praw Obywatelskich – powinno jednak być udziałem każdego człowieka. Tylko w ten sposób wypełnimy deklarację zawartą w preambule Konstytucji z 1997 r., gdy jako Naród podkreślaliśmy, że jesteśmy „pomni gorzkich doświadczeń z czasów, gdy podstawowe wolności i prawa człowieka były w naszej Ojczyźnie łamane”. Pamięć o tych gorzkich czasach powinna być dla nas przestrogą, która powstrzyma nas od odzierania innych z godności, odmawiania im prawa do życia czy humanitarnego traktowania.

Pamiętajmy, że kiedy więźniowie wyjdą na wolność, wielu z nich powróci do swoich rodzin, będą funkcjonowali w lokalnej społeczności. To, w jaki sposób odbędą karę, jest kluczowe dla tego, jakimi ludźmi się staną. Jeśli będą upokarzani, poniżani i okrutnie traktowani, potraktują tak innych. Jeśli nie utrzymają więzi z bliskimi i nie nabędą kompetencji społecznych, ich powrót do życia na wolności będzie utrudniony. To strata dla całego społeczeństwa.

W Międzynarodowym Dniu Praw Więźniów pamiętajmy zatem o słowach Nelsona Mandeli. Nie gódźmy się na dehumanizację osób pozbawionych wolności, nie odzierajmy ich z godności. Budujmy państwo wolne od tortur i złego traktowania. Stańmy się społeczeństwem, w którym proces odbywania kary pozbawienia wolności prowadzi do ponownego włączenia społecznego, a nie marginalizacji.

Idei tej Nelson Mandela oddał 67 lat swojego życia, z czego 27 spędził w więzieniu. Kampanie prowadzone w Międzynarodowym Dniu Praw Więźniów często nawołują, aby poświęcić z myślą o ideałach Mandeli 67 minut na czynienie dobra.

Pragnę w tym miejscu zwrócić uwagę i docenić to, jak swoje symboliczne 67 minut wykorzystały osoby pozbawione wolności w dobie obecnej pandemii na m.in. szycie masek, fartuchów i składanie przyłbic ochronnych, produkcję kolorowych poduszek dla dzieci w szpitalach, malując obrazy przekazywane w geście wdzięczności medykom.

Dziękuję również wspierającym ich funkcjonariuszom Służby Więziennej, którzy swoją postawą – organizując pomoc, oddając krew, prowadząc zbiórki funduszy na wsparcie innych służb walczących z epidemią – dają świadectwo, że podzielają ideały Nelsona Mandeli.

W Międzynarodowym Dniu Praw Więźniów w 2020 r. – ostatnim, który przypada w czasie mojej kadencji jako Rzecznika Praw Obywatelskich – pragnę także podsumować zaangażowanie pracowników Biura RPO w ochronę praw osób w detencji. Przedstawiam więc Państwu wybór najistotniejszych wystąpień generalnych, które powstały w latach 2015-2020 i dokumentują te starania, a przede wszystkim ilustrują, z jakimi trudnościami zwracają się do RPO osoby pozbawione wolności, w jakich obszarach państwo może skuteczniej chronić ich prawa i wspierać w procesie realnego społecznego włączenia.

W Biurze RPO wierzymy, że poprzez nieustępliwą pracę na rzecz ochrony praw człowieka, w tym osób pozbawionych wolności, możliwe jest urzeczywistnienie ideałów Nelsona Mandeli, które inspirują nas w Międzynarodowym Dniu Praw Więźniów do jak najpełniejszego wykorzystania symbolicznych 67 minut naszego czasu.

Adam Bodnar

(Poniżej publikujemy 20 wystąpień RPO dotyczących osób pozbawionych wolności)