Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Komitet Praw Osób z Niepełnosprawnościami pyta Polskę m.in. o zniesienie instytucji ubezwłasnowolnienia; o prawa osób z niepełnosprawnościami do zawierania małżeństw, a także o karalność „mowy nienawiści” wobec nich
• Komitet przedstawił tzw. listę zagadnień,  w której zadał Polsce ponad 50 pytań dotyczących praw osób z niepełnosprawnościami . Wiele z nich odpowiada uwagom zgłoszonym Komitetowi  przez Rzecznika Praw Obywatelskich
• Według Adama Bodnara osoby z niepełnosprawnościami nie mają w Polsce realnej możliwości pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka. Zdaniem RPO niezbędne są zmiany systemowe

Komitet z siedzibą w Genewie (Committee on the Rights of Persons with Disabilities) monitoruje przestrzeganie Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami przez państwa będące jej stronami.  Polska ratyfikowała ją w 2012 r.

Jesienią Komitet ma zbadać sprawozdanie polskiego rządu z jej wdrożenia i może wydać rekomendacje dla Polski. Elementem tej procedury jest właśnie lista zagadnień.

Komitet prosi m.in. o informacje:

• o niezbędnych zmianach legislacyjnych w celu pełnego przywrócenia zdolności prawnej osób z niepełnosprawnościami i zakazaniu jakiejkolwiek interwencji państwa lub członków rodziny w celu ich ubezwłasnowolnienia;
• działaniach w celu uchylenia przepisów zakazującym osobom z niepełnosprawnościami (zwłaszcza psychologicznymi i intelektualnymi) prawa do zawarcia małżeństwa oraz wykonywania praw rodzinnych i rodzicielskich;
• ile osób z niepełnosprawnościami przebywa w instytucjach opieki bez ich zgody i jakie środki podjęto dla zapewnienia ich integracji z rodzinami i społecznościami;
• o krokach dla przyjęcia całościowych przepisów antydyskryminacyjnych, które zakazywałyby  dyskryminacji osób z niepełnosprawnościami we wszystkich okolicznościach, zarówno przez podmioty publiczne, jak i prywatne;
• czy mowa nienawiści wobec osób niepełnosprawnych jest w pełni zabroniona;
• czy przepisy zezwalające na interwencję medyczną bez świadomej zgody osób z niepełnosprawnością psychospołeczną zostały w pełni uchylone;
• o konkretnych zachętach w zatrudnianiu osób z niepełnosprawnościami na otwartym rynku pracy, wraz z danymi o ich zatrudnieniu z podziałem na płeć, pochodzenie etniczne, wiek, poziom kwalifikacji, rodzaj zatrudnienia  i poziom wynagrodzeń;
• o podanie danych osób niepełnosprawnych, które są zagrożone ubóstwem, wraz z  określeniem polityki w celu poprawy poziomu ich życia;
• o przepisach ws. dostępności budynków dla osób z niepełnosprawnościami zgodnie z zasadami uniwersalnego projektowania, w tym o karach za  nieuwzględnianie tych zasad;
• o środkach w celu zapewnienia dostępu osób z niepełnosprawnościami do publicznych programów mieszkaniowych;
• czy miejsca zatrzymania są dostosowane dla wszystkich osób z niepełnosprawnościami;
• o umieszczaniu osób z niepełnosprawnością psychospołeczną  w więzieniu, zanim trafią do szpitala psychiatrycznego wraz ze wskazaniem środków, które to uniemożliwią;
• o niezależne mechanizmy monitorowania przemocy wobec osób  z niepełnosprawnościami, wraz z danymi o orzeczeniach wydanych za taką przemoc;
•  o środkach bezpieczeństwa zapewniających kobietom i dziewczętom z niepełnosprawnościami pełny dostęp do praw seksualnych i reprodukcyjnych;
•  w sprawie ram legislacyjnych dotyczących języka migowego i technologii wspomagających;
• o dostępności procedur i możliwości głosowania wszystkich osób z niepełnosprawnościami;
• o działaniach w celu wyeliminowania obraźliwej terminologii ze wszystkich przepisów;
• czy ustalono ramy czasowe przyjęcia protokołu fakultatywnego do konwencji (dzięki czemu Komitet mógłby badać skargi z Polski);

Na koniec Komitet prosi o informacje o mandacie RPO jako niezależnego organu monitorującego wykonanie Konwencji w Polsce,  w tym o  przydzielonych mu środkach.

Propozycje RPO w celu pełnego wdrożenia Konwencji przez Polskę

W Polsce jest ok. 4,7 mln osób z niepełnosprawnościami. RPO zaznacza, że żaden organ rządu nie koordynuje polityki wobec nich

Ratyfikując Konwencję,  Polska potwierdziła, że osoby z niepełnosprawnościami mają prawo do pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka. Zdaniem RPO nadal jednak brak rozwiązań zapewniających realną tego możliwość.

Rzecznik podkreśla, że w polskim prawie nie ma jednolitej definicji niepełnosprawności. Część przepisów ma charakter przestarzały, a ich słownictwo - pejoratywny (np. „kalectwo”, „upośledzenie umysłowe”).

Według RPO najważniejsze propozycje zmian, które opisał w informacji dla Komitetu ONZ, to:

• wzmocnienie ochrony osób z niepełnosprawnościami przed przemocą, w tym domową;
• wyeliminowanie nieludzkiego lub poniżającego traktowania osób z niepełnosprawnościami, które pozbawiono wolności;
• projektowanie budynków, programów i usług według zasad uniwersalnego projektowania (czyli tak, aby mógł korzystać z nich każdy bez konieczności adaptacji - np. wejście do budynku z poziomu gruntu, bez schodów i potrzeby budowy podjazdu);
• wzmocnienie ochrony przed dyskryminacją. Dziś osoby z  niepełnosprawnościami mogą skorzystać z mechanizmów zawartych w ustawie o równym traktowaniu - jeśli spotkały się z dyskryminacją w miejscu pracy. Nie ma natomiast tej możliwości w przypadku dyskryminacji w takich obszarach jak zabezpieczenie społeczne, dostęp do usług, opieki zdrowotnej, oświaty;
• powstanie systemowych rozwiązań zapewniających możliwość korzystania z usługi asystenta osobistego osoby z niepełnosprawnością;
• zniesienie zakazu zawierania małżeństw przez osoby z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną;
• zastąpienie instytucji ubezwłasnowolnienia systemem wspieranego podejmowania decyzji.
• wprowadzenie jednolitego systemu orzecznictwa o niepełnosprawności, skupiającego się na wsparciu potrzebnym danej osobie, a nie na jej dysfunkcjach;
• zwiększenie ochrony przed przemocą osób chorujących psychicznie i przebywających w szpitalach psychiatrycznych;
• przyjęcie kompleksowego programu odejścia od opieki instytucjonalnej (np. w dps) - na rzecz wsparcia na poziomie społeczności lokalnej (np. w mieszkaniach wspomaganych);
• zwiększenie wsparcia dla uczniów z niepełnosprawnościami i ulepszenie systemu finansowania ich potrzeb edukacyjnych;
• zapewnienie gwarantowanego koszyka usług rehabilitacyjnych wszystkim osobom z niepełnosprawnościami;
• wykonanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego o niekonstytucyjności zróżnicowania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego ze względu na moment powstania niepełnosprawności;
• zagwarantowanie wszystkim osobom z niepełnosprawnością intelektualną i psychiczną praw wyborczych oraz praw do zgromadzania i zrzeszania się;
• podjęcie działań w celu pełnego dostosowania publicznych środków transportu do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.