Biuletyn Informacji Publicznej RPO

O sytuacji cudzoziemców w miejscach detencji we Francji, Turcji, Albanii, na Węgrzech i w Polsce i o tym, jak skuteczniej zapobiegać torturom, rozmawiali 3-4 grudnia uczestnicy II międzynarodowego spotkania przedstawicieli krajowych mechanizmów prewencji oraz organizacji pozarządowych z krajów OBWE, które odbyło się w Mediolanie

Wśród zaproszonych gości byli między innymi: dyrektor Departamentu Praw Człowieka OSCE – Omer Fisher, specjalny sprawozdawca ONZ ds. Tortur – prof. Nils Melzer, przewodniczący Europejskiego Komitetu ds. Zapobiegania Torturom – Mykola Gnatovsky, sekretarz generalny Stowarzyszenia Zapobiegania Torturom (APT) – Barbara Bernath, dyrektor Wydziału ds. Migracji w Radzie Europy - Markus Jaeger oraz Mari Amos reprezentująca Podkomitet ONZ ds. Zapobiegania Torturom. Polskę reprezentował dyrektor polskiego Krajowego Mechanizmu Prewencji, który działa w ramach Biura RPO, Przemysław Kazimirski.

Spotkanie poświęcone było wymianie doświadczeń pomiędzy przedstawicielami KMP i NGO w zakresie monitoringu cudzoziemców przebywających w detencji. Stanowiło także doskonałą okazję do porównania wszystkich modeli organizacyjnych mechanizmów prewencji tortur w 26 państwach (ombudsman, ombudsman +, niezależne instytucje kontrolne).

Sytuacja cudzoziemców w miejscach detencji w krajach OBWE

Konferencję poświęconą zapobieganiu torturom w kontekście detencji administracyjnej cudzoziemców otworzył specjalny sprawozdawca ONZ ds. Tortur prof. Nils Melzer, który zwrócił uwagę na podstawowe prawa człowieka naruszane w postępowaniu z cudzoziemcami szukającymi schronienia w państwach UE. Mówił o prawie do swobodnego przemieszczania się (wyboru miejsca do życia) oraz, że stosowanie detencji administracyjnej w przypadku uchodźców, stanowi de facto swego rodzaju karę za skorzystanie z prawa do migracji, biorąc pod uwagę w szczególności warunki materialne i reżim panujący w ośrodkach. Działania państw UE polegające na deportowaniu cudzoziemców do krajów pochodzenia, z których uciekali przed prześladowaniami, wymagają w jego ocenie rozważenia pod kątem wypełniania definicji tortur.

Francja, Albania, Węgry

Wystąpienie Przewodniczącego CPT poświęcone było wnioskom z niedawnych wizytacji Komitetu dotyczącym detencji cudzoziemców we Francji, Albanii oraz na Węgrzech. Wśród największych, zidentyfikowanych podczas tych wizyt problemów Gnatovsky wskazał brak dostępu cudzoziemców do pomocy prawnej, brak rzetelnej realizacji prawa do informacji, problemy w dostępie do tłumacza oraz warunki bytowe zorganizowane dla uchodźców w ośrodkach detencyjnych.

Turcja

Z kolei szef Europejskiego biura Międzynarodowego centrum pomocy ofiarom tortur (IRCT) p. Mushegh Yekmalyan, poświęcił swoje wystąpienie na omówienie sytuacji uchodźców w Turcji. Jako największy problem w postępowaniu rządu tureckiego z cudzoziemcami szukającymi schronienia wskazał zupełny brak informacji dla uchodźców na temat procedur, które należy wypełnić by ubiegać się o legalny pobyt na terenie Turcji. Szef ds. cudzoziemców ma siedzibę w Ankarze. Żeby skutecznie ubiegać się o azyl, najlepiej dotrzeć do siedziby urzędu i tam złożyć wniosek. Pan Yekmalyan przytoczył kazus adwokata, który chcąc pomóc uchodźcom przebywającym w jednym z obozów poza stolicą Turcji, zawiózł całą rodzinę swoim samochodem do Ankary w celu dopełnienia na miejscu odpowiednich formalności. Działania adwokata zakończyły się postawieniem przez prokuratora zarzutu przemytu ludzi. Yekmalyan podkreślił także częste błędy popełniane przez urzędników tureckich w danych osobowych cudzoziemców ubiegających się o azyl. Sprostowanie każdej omyłki obwarowane jest koniecznością uiszczenia przez cudzoziemca specjalnej opłaty.

Po części plenarnej, dalsze dyskusje toczyły się w czterech równolegle pracujących grupach roboczych (legalność pobytu w ośrodkach dla cudzoziemców, deportacje, warunki socjalno-bytowe ze specjalnym uwzględnieniem opieki medycznej w ośrodkach, detencja nieletnich w ośrodkach dla cudzoziemców).

Polska

Każdy z uczestników został zobowiązany do udziału w dwóch grupach roboczych. Przedstawiciel polskiego KMPT wziął udział w dyskusji prowadzonej na temat legalności pobytu. Wskazał, że KMPT nie stwierdził w trakcie dotychczasowego monitoringu braku podstaw prawnych do umieszczenia cudzoziemców w ośrodkach strzeżonych, lecz nie oznacza to, że wszyscy przebywający w nich uchodźcy powinni w nich przebywać.

Zwrócił w tym kontekście uwagę na nieefektywny system identyfikacji ofiar tortur opracowany przez polską Straż Graniczną, w wyniku czego, po pierwsze - do ośrodków trafiają takie ofiary (co jest niezgodne z prawem krajowym) i po drugie - nawet jeśli w trakcie dokonanego w ośrodku rozpoznania personel stwierdzi, że dana osoba jest ofiarą tortur, nie kwapi się zbytnio z jej zwolnieniem z detencji. Jako uzasadnienie powyższych wniosków wskazał przypadki cudzoziemców – ofiar tortur, które zostały ujawnione przez Mechanizm w toku wizytacji strzeżonych ośrodków dla cudzoziemców.

W trakcie dyskusji w drugiej z grup roboczych dyrektor KMPT podzielił się z uczestnikami wnioskami z wizytacji KMPT w zakresie warunków bytowych zorganizowanych w ośrodkach strzeżonych dla cudzoziemców. Skupił się na implementacji przez Straż Graniczną jednego z zaleceń Mechanizmu polegającego na demontażu krat z budynków zakwaterowania cudzoziemców oraz dobrych praktykach, które KMPT ujawnia w zakresie warunków bytowych (szeroka gama zajęć edukacyjnych, kulturalno-oświatowych; zastępcze telefony komórkowe dla cudzoziemców). Wskazał również na problem słabego przygotowania personelu medycznego i psychologicznego do identyfikacji ofiar tortur (brak znajomości treści tzw. Protokołu Stambulskiego).

Przeciwdziałanie torturom

Drugi dzień konferencji poświęcony był współpracy pomiędzy mechanizmami prewencji, a organizacjami pozarządowymi w dziedzinie przeciwdziałania torturom.

Wśród wystąpień na posiedzeniu plenarnym najciekawsze było wystąpienie Natalii Taubiny, przewodniczącej organizacji Общественный вердикт (Public Verdict Foundation) – zajmującej się przeciwdziałaniem łamaniu praw człowieka w Rosji.

Panelistka uważa, że tworzenie krajowych mechanizmów prewencji osłabia w praktyce działania istniejących na terenie danego państwa organizacji pozarządowych a w dobie rozwoju nowoczesnych technologii należy rozważyć przeprowadzanie wizytacji miejsc detencji za pośrednictwem monitoringu przesyłanego z danego miejsca do siedziby organu monitorującego. Wskazała również, że prokuratura w Rosji odmawia wszczynania postępowań nawet w ewidentnych przypadkach tortur osób pozbawionych wolności.

Współpraca państw basenu Morza Bałtyckiego

W drugim dniu konferencji dyrektor KMPT wziął udział w posiedzeniu grupy roboczej złożonej z przedstawicieli państw basenu Morza Bałtyckiego oraz Bałkanów. Przedstawiciel polskiego mechanizmu przekazał informacje na ten temat wskazując, że współpraca ta kształtowana jest w sposób elastyczny podyktowany bieżącymi potrzebami Mechanizmu i organizacji pozarządowych (np. ekspertami zewnętrznymi w trakcie wizytacji KMPT są pracownicy NGOs). Dodał, że dzięki uczestnictwie przedstawicieli NGOs w Komisji Ekspertów KMPT Mechanizm korzysta z opiniodawczej roli ekspertów odnośnie aktualnie prowadzonych oraz planowanych działań. Raporty powizytacyjne Mechanizmu przesyłane są również do Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, co umożliwia jej śledzenie na bieżąco sytuacji w polskich miejscach detencji. Wymiana doświadczeń na tym polu ma charakter wzajemny –przedstawiciele KMPT są zapraszani do udziału w projektach realizowanych przez Fundację.