Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Komitety wyborcze powinny składać swe sprawozdania finansowe albo jednocześnie w formie papierowej i elektronicznej, albo wyłącznie elektronicznej – uważa RPO
• Obecne rozporządzenie Ministra Finansów nie wskazuje wyraźnie formy papierowej; dopuszczalne jest złożenie ich drogą elektroniczną
• W praktyce sprawozdania są składane w formie papierowej, po czym ich skany są publikowane w Biuletynie Informacji Publicznej Państwowej Komisji Wyborczej i  w "Monitorze Polskim”
• A to utrudnia ich rzetelną kontrolę społeczną, co negatywnie wpływa na transparentność życia publicznego

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek zwrócił się do Tadeusza Kościńskiego, ministra finansów, funduszy i polityki regionalnej ws. zmiany rozporządzenia MF z 19 września 2011 r. w sprawie sprawozdania finansowego komitetu wyborczego - lub też zmiany przepisów ustawowych w tym zakresie.

Zgodnie z art. 61 Konstytucji obywatele mają prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Co do transparentności życia publicznego prawo to wsparte jest dodatkowo konstytucyjną zasadą jawności finansowania partii politycznych (art. 11 ust. 2 Konstytucji). Jednym z instrumentów realizacji zasady transparentności jest obowiązek składania sprawozdań finansowych przez komitety wyborcze.

Z analiz Biura RPO wynika, że realizacja standardów transparentności i jawności nie zależy jedynie od właściwego doboru instrumentów prawnych, ale także od techniczno-materialnych warunków ich stosowania w praktyce.

W kontekście prawa wyborczego jednym z problemów jest sposób składania sprawozdań finansowych określony przez rozporządzenie Ministra Finansów z 2011 r. Nie wskazuje ono wyraźnie formy papierowej sprawozdania - teoretycznie  dopuszczalne jest jego złożenie drogą elektroniczną jako dokumentu podpisanego podpisem elektronicznym.

W praktyce jednak w większości sprawozdania te składane są w formie papierowej, a następnie publikowane (zgodnie z art. 143 § 1 i 2 Kodeksu wyborczego) w formie zeskanowanej w Biuletynie Informacji Publicznej Państwowej Komisji Wyborczej oraz osobno również w Dzienniku Urzędowym "Monitor Polski".

Zdaniem RPO tak określona forma składania, a następnie udostępniania sprawozdań znacząco utrudnia efektywne skorzystanie z tych informacji przez obywateli w celu ich rzetelnej kontroli społecznej. Negatywnie wpływa zatem na odpowiednią realizację zasady transparentności.

Na problem zwróciła uwagę także sama Państwowa Komisja Wyborcza w „Informacji o realizacji przepisów Kodeksu wyborczego oraz propozycji ich zmiany” z 25 stycznia 2021 r. Wskazała, że „zasadne jest rozszerzenie upoważnień ustawowych ministra właściwego do spraw finansów publicznych zawartych w art. 140 § 4 i w art. 142 § 7 Kodeksu wyborczego w sposób umożliwiający wprowadzenie wymogu prowadzenia rejestrów (odpowiednio: sporządzenia i złożenia sprawozdania finansowego) w formie cyfrowej, określonej w rozporządzeniach”.

Jak trafnie uznała PKW, konsekwencją obecnych regulacji jest sporządzanie sprawozdań „w większości w archaicznej formie druków wypełnionych pismem odręcznym, utrudnia to dostęp do sprawozdań publikowanych w formie skanów graficznych, ogranicza czytelność dokumentów, uniemożliwia ich przeszukiwanie narzędziami informatycznymi i przedłuża proces publikacji, co stanowi ograniczenie jawności finansowania kampanii wyborczej”.

RPO podziela stanowisko PKW. Prezentuje jednak nieco inny pogląd co do konieczności zmian Kodeksu wyborczego. To minister ds. finansów publicznych, po zasięgnięciu opinii PKW, określa w rozporządzeniu wzór sprawozdania finansowego oraz szczegółowy zakres zawartych w nim informacji. Ustawa nie wskazuje zatem wyraźnie formy wzoru sprawozdania finansowego.

A z kolei ustawa o partiach politycznych stanowi, że ich sprawozdania finansowe składa się „na piśmie oraz na informatycznym nośniku danych”.

Biorąc to pod uwagę, zdaniem RPO można rozważyć zmianę przepisów rozporządzenia tak, aby zobowiązać komitety wyborcze do składania sprawozdań w formie pisemnej (papierowej) i elektronicznej lub wyłącznie elektronicznej.

Na potrzeby odpowiedniej certyfikacji i uwierzytelnienia można by w tym zakresie skorzystać z infrastruktury i regulacji związanych z ePUAP oraz Podpisem Zaufanym. Taka zmiana wpłynęłaby pozytywnie na transparentność finansowania komitetów wyborczych poprzez zwiększenie możliwości kontroli dokumentów.

VII.610.10.2021