Biuletyn Informacji Publicznej RPO

- Musimy stworzyć kompleksowy system wsparcia osób z niepełnosprawnościami, tak aby mogły one same o sobie decydować - mówił podczas III Kongresu Osób z Niepełnosprawnościami „Za niezależnym życiem” rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar.

W trakcie Kongresu osoby z niepełnosprawnościami, przedstawiciele organizacji pozarządowych oraz sympatycy spotkają się, by przełożyć treść Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych na nasze codzienne życie. Tegoroczna edycja Kongresu jest organizowana w piątą rocznicę przyjęcia przez Polskę Konwencji. To doskonała okazja, by nie tylko podsumować ostanie 5 lat jej obowiązywania, ale także wyjść z inicjatywą zmiany systemu wsparcia osób z niepełnosprawnościami. Patronat honorowy nad Kongresem objął Rzecznik Praw Obywatelskich. Przedstawiciele Biura RPO prezentowali działania RPO jako instytucji monitorującej wdrażanie Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, udzielali informacji o kompetencjach RPO oraz przyjmowali wnioski  interesantów. Dr Adam Bodnar wręczył również  wyróżnienia Ambasadora i Ambasadorki Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych.

Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych została opublikowana w Dzienniku Ustaw dokładnie 5 lat temu – 25 października 2012 r., stając się częścią krajowego systemu prawnego. Jej ratyfikacja z pewnością stanowiła milowy krok na drodze budowania systemu regulacji prawnych właściwie zabezpieczających prawa człowieka osób z niepełnosprawnościami i zapewniających im adekwatne wsparcie.

Dotychczas implementacja Konwencji i wynikających z niej standardów odbywała się w sposób punktowy. Wprowadzano stosowne rozwiązania w poszczególnych dziedzinach, np. alternatywne formy głosowania w Kodeksie wyborczym dla ułatwienia korzystania z czynnego prawa wyborczego. Istotne było też uchwalenie ustawy o języku migowym, zwiększającym dostępność niektórych usług publicznych dla osób głuchych.

Nie przyjęto jednak rozwiązań o charakterze kompleksowym – brakuje spójnego systemu wsparcia osób z niepełnosprawnościami. O potrzebie jego stworzenia mówi się od lat, jednak do tej pory brak było konkretnych propozycji. Tym bardziej zatem należy docenić wielki wysiłek środowiska osób z niepełnosprawnościami na rzecz wypracowania odpowiednich założeń, mocno opartych na Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych.

Tworzony system wsparcia powinien przede wszystkim umożliwiać lub ułatwiać osobom z niepełnosprawnościami prowadzenie, jak najbardziej jest to w danym przypadku możliwe, niezależnego życia.

W tym celu konieczne jest zaoferowanie pakietu usług społecznych dostępnych dla osób z niepełnosprawnościami.

Przede wszystkim należy stworzyć kompleksową usługę asystentury osobistej. Tymczasem wsparcie oferowane obecnie osobom z niepełnosprawnościami jest dalece niewystarczające dla zapewnienia im nie tylko prawa do realizacji niezależnego życia, ale nawet dla zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Zarówno osoby z niepełnosprawnościami, jak i ich rodziny, ponoszą wysokie koszty społeczne zaniedbań w tym obszarze, a w konsekwencji są szczególnie narażone na dyskryminację.  

Bardzo ważne jest również uruchomienie usługi przerwy regeneracyjnej, w kilku wariantach: wsparcia całodobowego (połączonego z noclegiem), wsparcia kilkugodzinnego, wsparcia weekendowego, w wyspecjalizowanej placówce, czy w miejscu zamieszkania.

Należy zrezygnować z kryterium dochodowego w dostępie do wsparcia związanego z niepełnosprawnością, w tym usług społecznych. Usługi społeczne są bowiem niezbędne z powodu niepełnosprawności – konieczne do habilitacji i rehabilitacji oraz włączenia w lokalną społeczność i społeczeństwo – a nie z powodu ubóstwa.

Niezbędne są zmiany w zakresie orzekania. Nowy, kompleksowy system powinien zostać skonstruowany w taki sposób, żeby skupiać się na potrzebnym wsparciu, a nie na dysfunkcjach danej osoby. Dobrym pomysłem jest orzekanie nie o stopniu niepełnosprawności, a intensywności wsparcia i to nie ogólnie, a osobno w poszczególnych sferach, np. edukacji, porozumiewania się, kontaktów społecznych, czy rynku pracy. System rent i świadczeń nie powinien demotywować do podjęcia zatrudnienia. Część tych świadczeń powinna być niezależna od zatrudnienia, ponieważ niepełnosprawność powoduje wyższe koszty życia. Jednak w przypadku rent za dobrą propozycję należy uznać przyjęcie takiego mechanizmu ich zawieszania, który nie zniechęcałby do podejmowania zatrudnienia.

Bardzo istotną kwestią jest deinstytucjonalizacja. W tym zakresie należy przygotować szczegółową strategię, w której określone zostaną jasne sposoby finasowania i coroczne wskaźniki obrazujące aktualną sytuację. Rozwój mieszkalnictwa wspomaganego jest jednym z największych wyzwań polityki społecznej. Należy, podobnie jak inne kraje naszego regionu, wykorzystać fundusze unijne do przyspieszenia procesu deinstytucjonalizacji. Dlatego ważne jest wspólne wystosowanie apelu do Prezes Rady Ministrów w tej sprawie, podkreślając konieczność zaplanowania działań, których skutkiem będzie rzeczywista, istotna zmiana. 

W obszarze dostępności konieczne jest przyjęcie wiążących standardów, zarówno w sferze architektonicznej, transportowej, cyfrowej, jak i obsługi. Ich podstawę powinny stanowić zasady uniwersalnego projektowania. Warto też zauważyć, że jeden z wybitnych architektów Marek Wysocki został w tym roku laureatem nagrody RPO im. Macieja Lisa właśnie za projektowanie uniwersalne.

Po raz kolejny należy też zaznaczyć potrzebę zastąpienia instytucji ubezwłasnowolniania systemem wspieranego podejmowania decyzji. Trzeba przy tym podkreślić, że system ten może objąć też osoby z głęboką niepełnosprawnością intelektualną i w mocnym kryzysie psychicznym.  Możliwe i niezbędne jest całkowite zniesienie ubezwłasnowolnienia, zgodnie z wytycznymi Komitetu Praw Osób Niepełnosprawnych – Komentarzem  Generalnym do art. 12 Konwencji. 

RPO wspomniał również o niezwykle ważnym, skierowanym przez TK, postanowieniu sygnalizacyjnym, które zawiera uwagi na temat podjęcia działań ustawodawczych zmierzających do wprowadzenia bardziej szczegółowej regulacji dotyczącej zwrotu kosztów dowozu niepełnosprawnych dzieci do placówek oświatowych. Trybunał podzielił pogląd Rzecznika, który przystąpił do skargi konstytucyjnej w tej sprawie, że przyznanie ustawowego uprawnienia przy równoczesnym braku określenia zasad jego realizacji prowadzi do zróżnicowania warunków zwrotu kosztów w poszczególnych gminach. Nie możliwe jest elastyczne dostosowywanie przyznawanych świadczeń do indywidualnych potrzeb danych podmiotów. Brak kryteriów sposobu ustalania wysokości stawek zwrotu kosztów w umowie czyni uprawnienie rodziców niepełnym i nie pozwala na określenie jego rzeczywistej treści, pozostawiając gminom możliwość narzucania jednostronnych warunków.

Adam Bodnar wręczył wyróżnienia Ambasadora i Ambasadorki Konwencji osobom i instytucjom, które zasłużyły się dla ochrony praw osób z niepełnosprawnościami. Byli to:

• Izabela Fornalik
• Agnieszka Kossowska
• Justyna Mańkowska
• Andrzej Mańkowski
• Sylwia Nikko-Biernacka
• Grzegorz Ruciński
• Bartłomiej Skrzyński
• Agata Spała
• Mariusz Trzeciakiewicz
• Agnieszka Wołowicz-Ruszkowska
• Muzeum Pana Tadeusza
• Program Mini Mini +
• Projekt „Młodzi Migają Muzykę”

Podczas Kongresu zaprezentowano Projekt Wytycznych do nowego systemu wsparcia osób z niepełnosprawnościami w Polsce (materiał przygotowany przez środowisko osób z niepełnosprawnościami w załączeniu).

II Kongres zakończył się przyjęciem Deklaracji uczestniczek i uczestników III Kongresu Osób z Niepełnosprawnościami „Za niezależnym życiem”

My, uczestniczki i uczestnicy III Kongresu Osób z Niepełnosprawnościami żądamy realizacji prawa do samodzielnego  i niezależnego życia dla wszystkich Polek i Polaków z niepełnosprawnościami. Drogą do tego celu jest pełne wdrożenie postanowień Konwencji ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami oraz podpisanie i ratyfikacja Protokołu Fakultatywnego do Konwencji.

Żądamy poszanowania godności i realizacji wszystkich praw osób z niepełnosprawnościami!