Biuletyn Informacji Publicznej RPO

24 maja to Europejski Dzień Parków Narodowych. Upamiętnia on utworzenie pierwszego parku narodowego w Europie utworzonego w Szwecji w 1909 roku.

Park narodowy - zgodnie z ustawą o ochronie przyrody - to obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe.

Parki narodowe tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów przyrodniczych i walorów krajobrazowych oraz aby przywrócić właściwy stan przyrody i odtworzyć zniekształcone siedliska przyrodnicze.  
To na władzach publicznych ciąży konstytucyjny obowiązek ochrony środowiska i wspieranie działań obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska.

W Polsce istnieją 23 parki narodowe. A jak wynika z badania z 2019 roku 80% Polaków uważa, że powinno tworzyć się nowe parki i inne obszary ochrony przyrody.

Tymczasem od 22 lat nie powstał w Polsce żaden nowy park narodowy. Ostatni – Ujście Warty – został założony w czerwcu 2001 r.

Wiąże się to ze skomplikowaną procedurą tworzenia parków i ustalania ich granic – wymagającą zgody wszystkich jednostek samorządu terytorialnego, na których obszarze planuje się zmiany. Dużym problemem są też kwestie rekompensat dla samorządów i właścicieli nieruchomości na tych obszarach. Są oni też pozostawieni bez wsparcia rozwojowego i realnego wpływu na funkcjonowanie parków. Na te prawne przeszkody, które utrudniają tworzenie nowych parków narodowych od lat zwracają uwagę organizacje pozarządowe i naukowcy.

Do Rzecznika wpływają skargi dotyczące utrudnień związanych z położeniem nieruchomości na terenie parku narodowego, czy krajobrazowego. Wnioskodawcy zwracają uwagę na ograniczenia w korzystaniu w pełni z przysługującego im prawa własności, jeśli nieruchomość położona była na terenie parku bądź np. strefy Natura 2000.

W 2018 roku, po tym jak Trybunał Konstytucyjny uwzględnił wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich, wydłużony został termin ubiegania się o rekompensatę za ograniczenia w gospodarowaniu nieruchomościami ze względu na ochronę środowiska.

W przepisach brakuje jednak odpowiedniego systemu instrumentów prawnych kompensujących ograniczenia, jakich doznają z tego tytułu mieszkańcy parków narodowych oraz gminy, na których terenie one funkcjonują.

Polskie parki narodowe zajmują łącznie 329,5 tys. ha czyli nieco ponad 1% powierzchni kraju. To bardzo niewiele, bo na przykład we Francji parki zajmują 9,5% powierzchni, na Słowacji 7,5%, a we Włoszech jest to 5% powierzchni kraju. Procentowy udział powierzchni parków narodowych jest u nas trzy razy mniejszy niż średnia europejska.

Tymczasem różnorodność biologiczna Polski jest jedną z najbogatszych w Unii Europejskiej. Warto chronić to cenne dziedzictwo przyrodnicze, a najbardziej skuteczną formą ochrony przyrody są właśnie parki narodowe.