Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Ludzie zwracają się do Rzecznika coraz bardziej zaniepokojeni doniesieniami o rosnącej liczbie zachorowań na odrę
• Z danych statystycznych wynika, że wzrasta liczba dzieci nieszczepionych na odrę, a spadek zaufania do szczepień w Polsce jest największy w Europie
• Poziom odporności populacyjnej na odrę jest już w Polsce niższy od bezpiecznego minimum

Problem, z jakim się borykamy, polega na tym, że informacja i edukacja w zakresie szczepień może być niewystarczająca. Powstaje też pytanie, czy przedstawiciele władzy publicznej stosownie odpowiadają na pojawiające się kontrowersje wokół szczepień oraz coraz bardziej widoczne w debacie publicznej głosy przeciw obowiązkowym szczepieniom. Dlatego Rzecznik prosi o interwencje Ministra Zdrowia, Ministra Edukacji Narodowej oraz Głównego Inspektora Sanitarnego.

Dane są alarmujące

• W latach 2006−2010 nieszczepionych dzieci było ok. 4 tys; w 2012 r. -  ponad 5 tys., w 2013 r. – ponad 7 tys., w 2014 r. − ponad 12 tys., a w 2015 − około 16 tys. W 2016 r. liczba niezaszczepionych dzieci wzrosła do 23,1 tys.[1].
• W 2018 r. (do 15 października) zarejestrowano w Polsce 128 przypadków zachorowań na odrę, rok wcześniej – tylko 58[2].
• Powstrzymanie dalszego rozwoju epidemii odry wymaga odporności populacyjnej, czyli sytuacji kiedy zaszczepione jest ponad 95% populacji[3].  Tymczasem już w 2017 r. ta odporność była na poziomie 85-94%[4].

Problem szczepień ochronnych jest złożony i wymaga pogodzenia autonomii oraz interesów jednostki z wymogami zdrowia publicznego. Rzecznik przypomina więc, co w tej sprawie mówią przepisy, cytuje też rekomendacje ekspertów, za którymi nie idą najwyraźniej działania władz, choć eksperci ostrzegają przed rosnącym zagrożeniem.

Obowiązek obywateli poddawania się szczepieniom

Rzecznik Praw Obywatelskich przypomina więc, że wszyscy przebywający na obszarze Polski mają obowiązek poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym w ramach Programu Szczepień Ochronnych. Wynika to z art. 5 ust. 1 pkt 1b i art. 17 ust. 1 ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2018 r. poz. 151, z późn. zm.).

Obowiązek władz zapewnienia bezpieczeństwa poprzez dbanie o ochronę przed chorobami zakaźnymi

Realizacja prawa do ochrony zdrowia, zapisanego w art. 68 ust. 1 Konstytucji RP oraz w aktach prawa międzynarodowego, nakłada na władze publiczne zarówno obowiązki negatywne (tj. powstrzymywanie się od działań szkodzących zdrowiu i życiu obywateli), jak i pozytywne.Do tych ostatnich należy zaliczyć m.in. ochronę zdrowia publicznego. 

Ponadto Konstytucja wyraźnie zobowiązuje władze publiczne do zwalczania chorób epidemicznych (art. 68 ust. 4).

Wolność pacjenta i jej ograniczenia

Jest poza sporem, że zgoda pacjenta na proponowane mu postępowanie medyczne jest powszechnie akceptowanym standardem w medycynie oraz w odnośnych przepisach prawa. Istnieje jednakże potrzeba trybu przymusowego postępowania medycznego w stosunku do określonej kategorii osób w szczególnych sytuacjach, gdy zachodzi nieunikniona konieczność podporządkowania autonomii jednostki dobrom wyższego rzędu. Chodzi np. o sytuacje, gdy określone osoby zagrażają szczególnie cennym dobrom - swojemu zdrowiu lub życiu albo życiu i zdrowiu innych osób.

Szczepienia skuteczną ochroną

Szczepienia ochronne są najskuteczniejszą znaną profilaktyką chorób zakaźnych. Wprowadzenie obowiązkowych szczepień ochronnych dzieci przyczyniło się do zmniejszenia zachorowalności na wiele chorób zakaźnych, z których część została całkowicie wyeliminowana. Unikanie szczepień osłabia nie tylko odporność konkretnej osoby, ale również całej populacji – RPO cytuje raport Najwyższej Izby Kontroli.

Także Naczelna Rada Lekarska[5] uważa, że szczepienia są najlepszą znaną metodą profilaktyki chorób zakaźnych dla wszystkich osób, niezależnie od wieku, szczepionki spełniają obecnie najwyższe standardy bezpieczeństwa i ryzyko związane z ich stosowaniem jest znikome.

V.7010.86.2018