Biuletyn Informacji Publicznej RPO

W skargach kierowanych do Biura RPO przez obywateli, którzy zawarli umowy kredytowe denominowane w walucie obcej zasadniczo pojawiały się następujące zarzuty / uwagi:

• wskazywano na występowanie klauzul niedozwolonych w umowach kredytowych,
• podnoszono brak nadzoru ze strony właściwych instytucji powołanych do kontroli podmiotów działających w sektorze bankowym,
• zwracano uwagę na brak realnej możliwości skorzystania z umów ubezpieczenia, które miały stanowić zabezpieczenie umowy kredytu,
• formułowano prośby o pomoc w negocjacjach z bankiem o restrukturyzację zadłużenia i pomoc w sytuacji utraty płynności finansowej.

Analiza skarg w tym obszarze pozwoliła RPO na zidentyfikowanie problemów i w konsekwencji na podjęcie następujących działań w aspekcie generalnym:

• RPO zwrócił się do Przewodniczącego KNF w sprawie praktyk stosowanych przez banki, które próbowały obciążyć swoich klientów skutkami kryzysu gospodarczego (np. banki żądały dodatkowych zabezpieczeń kredytu lub sprzedaży dodatkowych produktów finansowych) – wystąpienie z dnia 27 marca 2009 r. (nr RPO-613086/09). KNF podzieliła stanowisko Rzecznika i podjęła stosowne działania wobec podmiotów nadzorowanych.
• RPO interweniował w ZBP, wskazując na konieczność stworzenia swoistego programu naprawczego dla kredytobiorców mających problemy z regulowaniem zobowiązań wobec banków – wystąpienie z dnia 25 kwietnia 2013 r. (nr RPO-723348/12). ZBP poinformował Rzecznika, że zostały podjęte działania w tym kierunku, polegające na przedłożeniu kredytobiorcom propozycji umożliwienia zawarcia z bankiem ugody przez sądem, a gdyby okazało się to niemożliwe, wskazano na możliwość ewentualnego oddłużenia kredytobiorcy w ramach upadłości konsumenckiej.
• RPO ponownie zwrócił się do Przewodniczącego KNF w związku ze znaczącym wzrostem kursu franka szwajcarskiego, wskazując na niedopuszczalność przerzucania wszystkich negatywnych konsekwencji kryzysów finansowych na konsumenta – wystąpienie z dnia 10 czerwca 2015 r. (nr V.7220.105.2015). W odpowiedzi KNF wskazała na podejmowane działania w tym obszarze, tj. rekomendacje ostrożnościowe dla sektora bankowego – Rekomendacja S, propozycja dotycząca  systemowego rozwiązania problemu poprzez restrukturyzację kredytów udzielanych we frankach szwajcarskich przedstawiona na posiedzeniu Komisji Finansów Publicznych w dniu 3 lutego 2015 r., współpraca z UOKiK.
• RPO zwrócił się również do Prezesa UOKiK wskazując, że w jego ocenie prawa konsumentów na rynku usług bankowych w związku z niestabilną sytuacją na rynku walutowym nie były należycie chronione – wystąpienie z dnia 11 czerwca 2015 r. (nr V.7220.105.2015). Prezes UOKiK wskazał na prowadzone postępowania wyjaśniające w sprawie kredytów udzielonych przez niektóre banki w związkuze stosowaniem praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Wyjaśnił, że nie może podjąć działań w sytuacji, gdy od końca roku, kiedy zaprzestano stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, upłynął rok.

Zmiany legislacyjne wspierające kredytobiorców:

• Na mocy ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r. Nr 165, poz. 984 – zwanej ustawą antyspreadową) wprowadzono regulacje prawne obejmujące ochroną obywateli, którzy masowo zaciągnęli kredyty denominowane w walucie obcej i stworzono kredytobiorcom możliwość spłacania kredytu w walucie, w której został on udzielony.
• W oparciu o rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 22 maja 2015 r. w sprawie zaniechania poboru podatku dochodowego od osób fizycznych oraz podatku dochodowego od osób prawnych od niektórych dochodów (przychodów) podatników podatku dochodowego od osób fizycznych oraz podatników podatku dochodowego od osób prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 766) kredytobiorcy nie zapłacą podatku dochodowego od korzyści z tytułu zrestrukturyzowanych kredytów oraz ujemnych rat kredytowych.
• Ponadto, w dniu 19 lutego 2016 r. weszła w życie ustawa z dnia 9 października 2015 r. o wsparciu kredytobiorców znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej, którzy zaciągnęli kredyt mieszkaniowy (Dz. U. z 2015 r., poz. 1925), mająca na celu zapewnienie wsparcia finansowego osobom, które na skutek obiektywnych okoliczności znalazły się w trudnej sytuacji finansowej, a jednocześnie są zobowiązane do spłaty rat kredytu mieszkaniowego stanowiącego znaczne obciążenie dla ich domowych budżetów. 
• Z dniem 11 października 2015 r. weszła w życie ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o rozpatrywaniu reklamacji przez podmioty rynku finansowego i Rzeczniku Finansowym (Dz. U. z 2015 r., poz.1348), na podstawie której powołany został Rzecznik Finansowy. Jest to organ właściwy w sprawach ochrony klientów podmiotów rynku finansowego. Rzecznik Finansowy opublikował Raport – Analiza prawna wybranych postanowień umownych stosowanych przez banki w umowach kredytów indeksowanych do waluty obcej lub denominowanych w walucie obcej zawieranych z konsumentami, (Warszawa, czerwiec 2016 r.). Niestety nie spotkał on się z akceptacją środowiska bankowego.

RPO w ramach podejmowanych działań w aspekcie generalnym:

• monitoruje działania innych organów tj. KNF oraz UOKiK,
• współpracuje z Rzecznikiem Finansowym w ramach rozpoznawanych przez niego spraw indywidualnych i opublikowanego raportu dotyczącego kredytów udzielanych w walutach obcych,
• współpracuje z przedstawicielami samorządów zawodowych i organizacji zrzeszających przedsiębiorców,
• brał udział w roli obserwatora  w debacie nad projektami ustaw, których celem jest wypracowanie najlepszych rozwiązań dla kredytobiorców
• w najbliższym czasie spotyka się z przedstawicielami instytucji nadzorujących rynek konsumencki i finansowy, którego celem jest omówienie aktualnej sytuacji  i problemów tej dziedziny ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji kredytobiorców.
• zwróci się ponownie do KNF i Rzecznika Finansowego  w sprawie działań, jakie zostały podjęte przez te organy w sprawach tzw. „frankowiczów”.