Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Podczas konferencji Rzecznika Praw Obywatelskich i Fundacji Hospicjum Proroka Eliasza, która odbyła się w siedzibie Rzecznika 18 maja br. w gronie specjalistów, praktyków i przedstawicieli instytucji publicznych dyskutowano nad stanem opieki paliatywnej na obszarach wiejskich.

Konferencję otworzył rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek przytaczając słowa dr Pawła Grabowskiego, prezesa Fundacji Hospicjum Proroka Eliasza: „Koniec życia jest nadal życiem. Nawet ostatnie pięć minut życia jest całym życiem. Rolą hospicjum nie jest dbanie o godną śmierć, lecz dbanie o godne życie do końca – pełne empatii, miłości i szacunku”. Rzecznik podkreślił, że trudno o słowa lepiej oddające treść konstytucyjnej zasady godności człowieka będącego u kresu swego życia.

– Spotykamy się by mówić o godności. Oznacza ona, że każdy człowiek powinien być zawsze w centrum zainteresowania. Każdy człowiek ma prawo do szczęścia, do szacunku i prawo do cieszenia się życiem, niezależnie od tego w jakiej fazie życia się znajduje. Będziemy się zastanawiać nad tym w jaki sposób zapewnić pełną ochronę godności ludziom starszym, ludziom nieuleczalnie chorym, ludziom żegnającym się ze światem – mówił Rzecznik.

– Zasady świadczenia opieki paliatywnej i hospicyjnej wymagają zmian. Zgodzimy się też ze stwierdzeniem, że największe problemy w tym zakresie obserwujemy na obszarach wiejskich. A przecież te obszary to jest ponad 90 proc. terytorium Polski zamieszkiwanych przez 40 proc. polskich obywateli – zwrócił uwagę Marcin Wiącek.

– Bardzo się cieszę i jest dla mnie wielkim zaszczytem, że zaproszenie na dzisiejszą konferencję przyjęli wybitni znawcy tego zagadnienia, zarówno naukowcy jak też praktycy.

– Liczę na to, że to spotkanie będzie kolejnym impulsem ukazującym społeczeństwu i organom władzy publicznej problemy ludzi wykluczonych, współczesnych wykluczonych. Ludzi, których godne życie u jego kresu zależy często od tego, czy ich sytuacja jest przewidziana przez stosowne paragrafy, czy mieszczą się w limitach, albo czy mają to szczęście, że mieszkają w obszarze działania hospicjów domowych. Tak nie powinno być.

– Potrzebujemy dyskusji o zmianach systemowych. Potrzebujemy dyskusji o tym co my jako społeczeństwo i państwo możemy i powinniśmy zrobić, aby każdy człowiek mógł przeżyć swoje ostatnie chwile w poczuciu godności – podkreślił.

Marcin Wiącek przypomniał, że Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich nie pierwszy raz jest forum debaty na ten temat. Rozmowy o godnym starzeniu się, chorowaniu i umieraniu na wsi toczyły się już w ubiegłych latach. Zaowocowały wystąpieniami Rzecznika do takich organów jak: Minister Zdrowia, Narodowy Fundusz Zdrowia, Minister Rodziny i Polityki Społecznej.

W wystąpieniach tych przedstawiano liczne postulaty, które w dalszym ciągu pozostają aktualne, takie jak: wypracowanie nowego modelu hospicjum na terenach wiejskich, wzrost dofinansowania domowej opieki hospicyjnej, zwiększenie stawek za tzw. osobodzień, rozszerzenie programu onkologicznego na fazy po zakończeniu leczenia, większe wsparcie dla wolontariuszy, zwiększenie świadczenia pielęgnacyjnego dla opiekuna osoby starszej. RPO apelował również o zniesienie limitowania świadczeń przez NFZ oraz rozszerzenie katalogu chorób kwalifikujących do leczenia hospicyjnego, wdrożenie indywidualnego planu opieki zdrowotnej zgodnej z wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia, zwiększenie elastyczności kontraktowania świadczeń, dopasowanie świadczeń hospicyjnych do indywidualnych potrzeb każdego pacjenta czy opracowanie standardów organizacyjnych dla opieki hospicyjnej.

Rzecznik podziękował prelegentom za obecność i wolę dzielenia się doświadczeniami i przemyśleniami. – Deklaruję, że debata będzie źródłem inspiracją do podjęcia działań mieszczących się w sferze kompetencji Rzecznika Praw Obywatelskich tak, aby problemy, o których rozmawiamy zostały rozwiązane. Jesteśmy to winni wszystkim ludziom. Jest to nasz obowiązek płynący z zasady ochrony godności człowieka.

Współorganizatorem konferencji była Fundacja Hospicjum Proroka Eliasza. Dr. n med. Paweł Grabowski witając gości wyraził wdzięczność za kolejne spotkanie w BRPO. Podkreślił, że istotne jest to, że w konferencji uczestniczą zarówno eksperci, badacze i specjaliści ale też praktycy. Wyraził nadzieję, że za przykładem działań jego Fundacji pójdą inni, że będą dla innych inspiracją.

Doradca Prezydenta RP Barbara Fedyszak-Radziejowska mówiła o panującym w społeczeństwie błędnym przyzwyczajeni do przekonania, że mieszkańcy wsi radzą sobie z wieloma problemami życiowymi dzięki pomocy sąsiedzkiej. Podkreśliła też, że wieś to także miejsce, w którym infrastruktura, dostęp do usług medycznych, komunikacyjnych są dużo słabsze niż w wielkich miastach i, że jeśli nie chce się wykluczać, nie powinno się pomijać społeczności wiejskich. Podkreśliła, że problem wymaga instytucjonalnych i ekonomicznych rozwiązań, które pozwolą mieszkańcom wsi na korzystanie z pomocy państwa.

Sytuacja zdrowotna i zmiany społeczne na obszarach wiejskich

W pierwszym panelu pt. „Tło sytuacji zdrowotnej i zmian społecznych na obszarach wiejskich” wzięli udział: mgr Adrian Lange z Zakładu Prewencji i Dydaktyki Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, dr Ewa Kwiatkowska z Akademii Leona Koźmińskiego, dr Sylwia Michalska z Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk.

Mgr Adrian Lange przedstawił prezentację na temat „Nierówności w zdrowiu osób starszych w zależności od czynników społecznych”.  Zaprezentował wybrane dane z badań „PolSenior2” zrealizowanych w latach 2017-2020, podczas których przebadano grupę 5987 respondentów zamieszkałych w gospodarstwach domowych, z których ponad 1/3 stanowili mieszkańcy wsi.

Dr Ewa Kwiatkowska omówiła zagadnienie e-wykluczenie seniorów na obszarach wiejskich. Przedstawiła wyniki badań z podziałem na kategorie wiekowe i z uwagi na płeć. Ponad 71% (ponad 2,4 mln) osób mieszkających na terenach wiejskich w wieku 60 lat i więcej nie używa internetu. Większość z nich to kobiety (1,4 mln). Omówiła czynniki wpływające na tak niski wynik, szczególnie w kategorii wiekowej 75+. Podkreśliła, że wielu seniorów nie jest zainteresowanych nauką obsługi komputera i rozwiązania prawne nie powinny ich wykluczać. – To e-wykluczenie istnieje, a wszystkie aktywności w sieci będą coraz bardziej skomplikowane. Wykluczenie będzie się pogłębiało – mówiła. – Warto tak kształtować nie tylko rozwiązania prawne ale i faktyczne, aby osoby wykluczone cyfrowo nie były wykluczone ze społeczeństwa – podkreśliła.

Dr Sylwia Michalska omówiła zmiany zachodzące na obszarach wiejskich w XXI wieku. Podzieliła je na kilka kategorii: zmiana struktury społecznej, zmiana warunków życia na wsi, zmiany demograficzne i zmiany kulturowe. Podkreśliła szybkie tempo starzenia się polskiej wsi wskazując dane z „Monitoringu obszarów wiejskich”. – Mamy realną konieczność przejścia od opieki rodzinnej do opieki instytucjonalnej – zaznaczyła. Podkreśliła również ogromną rolę działania innowacyjnych, które powinny powstać w odpowiedzi na sytuacje kryzysowe. Jednak zaznaczyła, że same innowacje nie naprawią systemu.

Opieka domowa z perspektywy praktyków

W drugim panelu pt. „Zapewnienie opieki domowej na terenach wiejskich z perspektywy samorządu i praktyków” głos zabrali praktycy: dr n. med. Magdalena Dawgiałło z Hospicjum Domowego w Błoniu i dr n. med. Paweł Grabowski z Fundacji Hospicjum Proroka Eliasza oraz badająca problem chorób demencyjnych mgr Karolina Kramkowska z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.

Magdalena Dawgiałło mówiła o codziennych problemach wynikających z prowadzenia hospicjum domowego oraz przybliżyła zasady funkcjonowania Pielęgniarskiej Opieki Długoterminowej Domowej. Podkreśliła problemy wynikające z niewystarczającej liczby lekarzy specjalistów: geriatrów i paliatywistów.

Karolina Kramkowska omówiła kwestię wykluczenia związanego z występowaniem u seniorów chorób demencyjnych, słabej diagnostyce i braku systemu opieki dla osób z demencją. Podkreśliła także nieprzygotowanie rodzin do życia z osobami chorującymi na choroby demencyjne i brak powszechnej świadomości, że jest to choroba, w której nie można polepszyć stanu zdrowia chorego.

Współorganizator konferencji dr n. med. Paweł Grabowski opowiedział o działalności prowadzonego przez niego hospicjum. Mówił o słabej dostępności służby zdrowia na wsi, szczególnie w jego regionie. Omówił model działania Hospicjum Proroka Eliasza oraz projekt „Dać to, czego naprawdę potrzeba". Przedstawił też efekty działań w hospicjum wśród których wymienił poprawę dostępności opieki dla osób przewlekle, nieuleczalnie chorych, zależnych, umierających oraz ich opiekunów na terenach wiejskich. Za najważniejszą korzyść uznał to, że pomysł będzie można powielać oraz to, że może służyć innym, działającym na terenach wiejskich, jednostkom o podobnych potrzebach zdrowotnych.

Multiplikacja projektu zrealizowanego przez Fundację już jest w toku – 21 podmiotów z całego kraju będzie wdrażało i powielało tę innowację. Jej wdrażaniem zajmuje się Ośrodek Wspierania Organizacji Pozarządowych w Białymstoku, który w wspólnie z Hospicjum przeprowadził już dwie tury naboru wniosków. W pierwszej wpłynęło 35 projektów, z czego wybrano 11. W drugim naborze wpłynęło 55 wniosków. Zainteresowani innowacją są z terenu całego kraju, co pokazuje, że potrzeby istnieją we wszystkich regionach.

Wydarzenie zakończyła dyskusja ekspercka, w której wzięli udział: Paulina Malinowska-Kowalczyk – Doradczyni Prezydenta RP, dr n. o zdr. Izabela Kaptacz – Konsultantka Krajowa ds. Pielęgniarstwa Opieki Paliatywnej, dr n. med. Paweł Grabowski, prof. dr hab. Piotr Błędowski z Polskiego Towarzystwo Gerontologicznego, Marcin Stolarczyk – dyrektor Departamentu Zdrowia Najwyższej Izby Kontroli oraz prowadząca panel Iwona Zaborowska z Ośrodka Wspierania Organizacji Pozarządowych.