Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Czy kobiety w Polsce są dyskryminowane? Czy rządzą nami stereotypy?

Jednym z powodów, dla których dyskryminacja kobiet jest wciąż obecna w życiu wielu z nas, są utrwalone w społeczeństwie stereotypy związane z płcią. Zachęcamy do prześledzenia wybranych wyników badań przeprowadzonych na zlecenie BRPO na temat świadomości prawnej w kontekście równego traktowania (Kantar, listopad 2021) oraz analizy znaczenia łączenia ról rodzinnych i zawodowych dla osiągnięcia rzeczywistej równości płci.

Wyniki badań

Wyniki badań pokazują, że mieszkańcy Polski w wieku powyżej 15 roku życia częściej niż przed rokiem dostrzegają przypadki dyskryminacji ze względu na płeć. W 2020 dyskryminację ze względu na płeć zauważało 12% badanych, w 2021 roku – już 20%.

Kobiety częściej czuły się dyskryminowane ze względu na płeć niż mężczyźni (29 % kobiet w stosunku do 3% mężczyzn).

• Według 68% respondentów wyproszenie z restauracji kobiety karmiącej piersią jest dyskryminacją. W 2020 roku odsetek ten wyniósł 66%.
• 57% badanych jest zdania, że zapytanie podczas rozmowy kwalifikacyjnej kandydatki do pracy o plany rodzinne to dyskryminacja. Rok wcześniej tego samego zdania było 54% respondentów.
• 65% badanych za dyskryminację uważa odbieranie kobiecie możliwości decydowania o wydatkach w rodzinie.
• 39% badanych postrzega nierówny wiek emerytalny dla kobiet i mężczyzn jako dyskryminację kobiet. W 2020 roku 33% badanych zgodziło się z tym stwierdzeniem.
• 32% badanych doświadczyło w swoim otoczeniu sytuacji, gdy podczas rozmowy kwalifikacyjnej zapytano kandydatkę o plany rodzinne.
• 26% respondentów zauważyło w najbliższym otoczeniu sytuacje, gdy kobiecie odmawiano prawa do decydowania o wydatkach rodzinnych.
• Wśród osób powyżej 55 roku życia kobiety częściej czują się dyskryminowane niż mężczyźni.

Osoby, które opisały przypadki zetknięcia się z dyskryminacją wspominały, że były świadkami gorszego traktowania m.in. ze względu na płeć. Obserwowane zdarzenia dotyczyły dyskryminacji przy wynagrodzeniach i w sytuacji zatrudnienia, a także agresywnego zachowania i wyzwisk.

Rodzicielstwo i łączenie pracy z życiem prywatnym wyzwaniem dla rzeczywistej równości płci

Podwójne obciążenie kobiet pracą zawodową i obowiązkami domowymi stanowi jedną z głównych barier na ich ścieżce kariery i jest trudnością w osiągnięciu rzeczywistej równości płci.

Okres pandemii COVID-19 oznaczał dla wielu kobiet konieczność zwiększenia czasu poświęcanego na opiekę nad dziećmi w związku m.in. z nauczaniem zdalnym, a także konieczność rezygnacji lub podjęcia innej aktywności zawodowej z uwagi na ograniczenia w funkcjonowaniu wielu rodzajów działalności (handlowej, usługowej).

Dodatkowo to głównie kobiety są jednocześnie obarczane nieodpłatną pracą opiekuńczą. Wprawdzie ojcowie coraz częściej decydują się na skorzystanie z dwutygodniowego urlopu ojcowskiego, jednak wykorzystywanie innych dostępnych dla nich form urlopów (6-tygodniowych dodatkowych urlopów macierzyńskich, 26-tygodniowych urlopów rodzicielskich czy urlopu wychowawczego) wciąż należy do rzadkości. (Raport RPO „Godzenie ról rodzinnych i zawodowych. Równe traktowanie rodziców na rynku pracy. Analiza i zalecenia”)

Zmiany w prawie

Temu problemowi wychodzi naprzeciw dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylająca dyrektywę Rady 2010/18/UE (Dz. Urz. L 188, 12.7.2019, s. 79–93), której celem jest osiągnięcie równości kobiet i mężczyzn pod względem szans na rynku pracy i traktowania w miejscu pracy przez ułatwienie pracownikom będącym rodzicami lub opiekunom godzenia życia zawodowego z rodzinnym oraz mający ją implementować projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (UC118), wprowadzające 9-tygodniowy (płatny) nieprzenaszalny okres urlopu rodzicielskiego dla każdego z rodziców. Takie rozwiązanie ma zachęcić ojców do większego zaangażowania w opiekę nad dzieckiem, co powinno umożliwić kobiecie powrót do aktywności zawodowej. Trwają prace nad ustawą wdrażającą dyrektywę.

Zapowiadane zmiany w prawie odpowiadają rekomendacjom formułowanym przez Rzecznika Praw Obywatelskich od wielu lat, w szczególności zaś potrzebie uniezależniania uprawnień rodzicielskich pracownika – ojca od tego, czy przysługują one matce. (Raport RPO „Godzenie ról rodzinnych i zawodowych. Równe traktowanie rodziców na rynku pracy. Analiza i zalecenia”).

Kobiety w zdecydowanie większym stopniu niż mężczyźni odczuwają wpływ obowiązków związanych z opieką nad dziećmi do 15 roku życia na ich sytuację zawodową – wskazuje na niego 25,8% kobiet wobec zaledwie 9,3% mężczyzn. Przerwy w pracy zawodowej związane z opieką nad dziećmi w wieku poniżej 15 lat dotyczą niemal wyłącznie populacji kobiet (6 661 tys., tj. 97,1%). Mężczyźni niezwykle rzadko korzystają z tego typu rozwiązań – zbiorowość ta liczyła w 2018 r. sumie 197 tys. osób (Dane za GUS, Praca a obowiązki rodzinne w 2018 roku). Liczba mężczyzn korzystających z urlopu ojcowskiego utrzymuje się na względnie stałym poziomie – w 2019 r. wyniosła 199,8 tys., w 2020 – 188,4 tys., w 2021 r. – 185,2 tys. (Dane nt. świadczeń macierzyńskich z tytułu urlopu ojcowskiego za ZUS, Miesięczna informacja o wybranych świadczeniach pieniężnych dla lat 2019, 2020 i 2021).

Świadomość społeczna

Jednocześnie wzrasta świadomość społeczna w przedmiocie dyskryminacji mężczyzn w zakresie dostępu do urlopów związanych z opieką nad dziećmi. Badania przeprowadzone na zlecenie RPO wskazują, że 66% ankietowanych ocenia brak zgody na udzielenie urlopu ojcowskiego jako naruszenie zasady równego traktowania.

Zgodnie z motywem 11 dyrektywy 2019/1158 w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców „polityki równego traktowania powinny mieć na celu rozwiązanie problemu stereotypów dotyczących zarówno męskich, jak i żeńskich zawodów i ról, a partnerów społecznych zachęca się do realizowania ich kluczowego zadania, jakim jest informowanie zarówno pracowników, jak i pracodawców oraz podnoszenie poziomu ich świadomości w zakresie walki z dyskryminacją”.

Wyeliminowanie stereotypów dotyczących ról społecznych kobiet i mężczyzn i opartych na nich uprzedzeń jest jednym z warunków realizacji tegorocznego hasła Międzynarodowego Dnia Kobiet „Równość płci dziś dla zrównoważonego jutra”.