Biuletyn Informacji Publicznej RPO

8 kwietnia obchodzimy Międzynarodowy Dzień Romów. Z tej okazji Rzecznik Praw Obywatelskich – pełniący również funkcję niezależnego organu ds. równego traktowania – pragnie podkreślić znaczenie historii, kultury i tożsamości tej społeczności, a także zwrócić uwagę na wyzwania, z jakimi na co dzień mierzą się Romowie i Romki w Polsce.

Społeczność romska, zamieszkuje ziemie Rzeczypospolitej Polskiej od XV wieku. Wśród Romów i Romek mieszkających w Polsce można wyróżnić cztery główne grupy: Bergitka Roma, Polska Roma, Kelderasze i Lowarzy, które pomimo podobieństw, różnią się między sobą m.in. dialektami języka romskiego. Wspieranie romskiej kultury w jej różnorodności jest niezbędnym elementem budowania otwartego społeczeństwa – szczególnie w kontekście wciąż powszechnych w Polsce stereotypów i uprzedzeń, z którymi Romowie i Romki mierzą na co dzień. Dlatego też istotne jest, aby historia i kultura Romów zajmowały należne miejsce w edukacji, debacie publicznej oraz w działaniach podejmowanych przez państwo i samorządy na rzecz integracji społecznej.

Pomimo powszechności negatywnych stereotypów dotyczących społeczności romskiej Rzecznik Praw Obywatelskich w ostatnich latach zaobserwował stopniową poprawę sytuacji tej mniejszości, co jest zasługą zarówno zaangażowania organizacji romskich, jak i realizacji Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce na lata 2021–2030. Pozytywne efekty Programu są szczególnie widoczne w obszarze edukacji, która pozostaje jego priorytetem.

Choć Program ten nie jest pozbawiony niedoskonałości, Rzecznik konsekwentnie podkreśla jego istotną rolę w realizacji pozytywnego obowiązku państwa, jakim jest wspieranie pełnej i rzeczywistej równości mniejszości w życiu społecznym i ekonomicznym, wynikającego z art. 4 ust. 2 Konwencji ramowej o ochronie mniejszości narodowych oraz z art. 6 ust. 2 pkt 1 ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym.

Jednocześnie Rzecznik zwraca uwagę, że Program – mimo swoich zalet – nie stanowi wystarczającego narzędzia do skutecznego przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu i ekonomicznemu, ani do eliminowania dyskryminacji, której nadal doświadcza znaczna część społeczności romskiej.

Brak trwałych efektów Programu w dziedzinie mieszkalnictwa jest widoczny zwłaszcza w przypadku osiedli romskich w województwie małopolskim. Rodziny zamieszkujące osiedla od pokoleń, zmagają się z bardzo trudnymi warunkami bytowymi oraz uprzedzeniami ze strony potencjalnych pracodawców, co skutkuje ograniczonym dostępem do rynku pracy. W rezultacie wiele z tych osób pozostaje w dużym stopniu zależnych od pomocy społecznej i nie ma realnych możliwości samodzielnego zabezpieczenia własnych potrzeb mieszkaniowych. Choć władze samorządowe podejmują działania zmierzające do poprawy sytuacji mieszkańców osiedli, mają one zazwyczaj charakter doraźny i nie przynoszą trwałych efektów. Dlatego niezbędne jest zaprojektowanie w ramach Programu nowych instrumentów, które umożliwią kompleksową i długofalową rewitalizację romskich osiedli w Małopolsce. W tym kontekście szczególnie istotna jest ścisła współpraca władz samorządowych z lokalnymi społecznościami romskimi oraz organizacjami romskimi, która pozwoli na uwzględnienie realnych i zróżnicowanych potrzeb lokalnych społeczności romskich.

W związku z trwającą wojną w Ukrainie Rzecznik zwraca także uwagę na sytuację uchodźców romskich, którzy szukają w Polsce bezpiecznego schronienia. Osoby te już w Ukrainie doświadczały systemowej dyskryminacji, a po przybyciu do Polski – również ze względu na bariery językowe – są szczególnie narażone na marginalizację i wykluczenie społeczne. Problemy, z których doświadczają dotyczą m.in. trudności w dostępie do bezpiecznego i godnego zakwaterowania, edukacji, opieki zdrowotnej oraz zatrudnienia. Wielokrotnie podkreślana przez Rzecznika potrzeba opracowania trwałych, systemowych rozwiązań, które umożliwiłyby realne wyrównanie szans również tej grupie uchodźców przebywających w Polsce, pozostaje aktualna i wymaga szczególnej uwagi.