Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Jako Rzecznik Praw Obywatelskich, który jednocześnie wykonuje zadania dotyczące realizacji zasady równego traktowania, wielokrotnie zwracałem uwagę na potrzebę zwiększenia ochrony kobiet doświadczających przemocy ze względu na płeć, w tym przemocy domowej. W dniu 25 listopada, rozpoczynającym międzynarodową kampanię 16 Dni Działań Przeciwko Przemocy Ze Względu Na Płeć, chciałbym po raz kolejny przypomnieć o najważniejszych wyzwaniach w tym obszarze.

Kamieniem milowym w zapewnieniu ochrony fundamentalnych praw i wolności człowieka kobietom doświadczającym przemocy ze względu na płeć jest wejście w życie w dniu 1 sierpnia 2015 r. ratyfikowanej przez Polskę Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej. Konwencja opiera się na założeniu, że zasadnicze znaczenie dla zapobiegania przemocy wobec kobiet ma wdrożenie prawnej i faktycznej równości pomiędzy mężczyznami i kobietami, a źródłem przemocy jest przekonanie sprawców o stereotypowej, drugorzędnej roli kobiet. Konwencja brak zapewnienia przez państwo skutecznej ochrony kobietom – ofiarom przemocy – uznaje za pośrednią dyskryminację ze względu na płeć. Należy docenić determinację i zdecydowanie, które doprowadziły do podpisania i następnie ratyfikowania przez Polskę Konwencji niedługo po jej przyjęciu – aktualnym problemem pozostaje jednak zapewnienie faktycznej realizacji praw gwarantowanych Konwencją o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej.

Konwencja w art. 52 zobowiązuje państwa do przyjęcia środków umożliwiających właściwym władzom nakazanie sprawcy przemocy domowej, w sytuacjach bezpośredniego zagrożenia, opuszczenia miejsca zamieszkania ofiary lub osoby zagrożonej, na odpowiedni okres. Pomimo tego, że obowiązujące ustawodawstwo przewiduje szereg środków umożliwiających izolację sprawcy przemocy domowej od ofiary, zarówno w dziedzinie prawa karnego, jak i cywilnego, żaden z tych środków nie wydaje się jednak odpowiadać wymogom Konwencji[1]. Zaniepokojenie brakiem mechanizmów zapewniających kobietom natychmiastową ochronę wyraził ostatnio Komitet Praw Człowieka[2]. Zapewnienie ofiarom przemocy domowej natychmiastowej ochrony zalecił również Polsce Komitet Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych[3].

Ponadto w art. 24 Konwencja nakłada na państwa obowiązek ustanowienia ogólnokrajowego, całodobowego, bezpłatnego telefonu zaufania udzielającego porad z zachowaniem poufności lub anonimowości osób dzwoniących, dla ofiar wszystkich form przemocy objętych zakresem Konwencji – przemocy fizycznej, seksualnej, psychicznej i ekonomicznej, na którą kobiety narażone są nie tylko w rodzinie, ale także w przestrzeni publicznej czy w miejscu pracy, na uczelniach wyższych, w szkołach[4]. Zwracałem uwagę na konieczność przeszkolenia osób obsługujących infolinię z zakresu specyficznych potrzeb kobiet z niepełnosprawnościami, kobiet starszych czy migrantek, a także dostosowania telefonu do obsługi kobiet głuchych. Przyspieszenie wprowadzenia infolinii działającej przez cała dobę we wszystkie dni tygodnia zalecił Polsce Komitet Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych.

Pomoc ofiarom przemocy domowej, w tym zwłaszcza kobietom, oferowana obecnie przez państwo, jest niewystarczająca. Dlatego moje zaniepokojenie wzbudza praktyka odmawiania przyznania dotacji z Funduszu pomocy pokrzywdzonym oraz pomocy penitencjarnej organizacjom specjalizującym się w udzielaniu pomocy kobietom, ofiarom przemocy. Przemoc dotyka kobiety w nieproporcjonalnie większym stopniu, niż mężczyzn – z tego powodu, niezbędne jest zapewnienie im ukierunkowanego i kompleksowego wsparcia organizacji pozarządowych, uwzględniających ich szczególne potrzeby.

Wreszcie Konwencja szczególny nacisk kładzie na podejmowanie działań w celu zapobiegania wszelkim formom przemocy poprzez podnoszenie świadomości, we współpracy z krajowymi instytucjami ochrony praw człowieka oraz instytucjami do spraw równego traktowania, społeczeństwem obywatelskim i organizacjami pozarządowymi, w celu lepszego rozumienia przez społeczeństwo różnych przejawów przemocy. Prowadzenie kampanii uświadamiających w celu uwrażliwienia społeczeństwa, tak żeby przemoc wobec kobiet stała się społecznie nieakceptowalna, to kolejne zalecenia Komitetu Praw Człowieka i Komitetu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych.

Pełniąc rolę krajowej instytucji ochrony praw człowieka i niezależnego organu do spraw równego traktowania wielokrotnie wskazywałem właściwym władzom na te i inne niedostatki polskiego systemu prawnego uniemożliwiające skuteczną ochronę ofiar oraz skuteczne ściganie i karanie sprawców. Wyrażam pełną gotowość do współpracy z przedstawicielami władzy publicznej w celu przeciwdziałania przemocy ze względu na płeć, w tym przemocy domowej.