Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Zgodnie z art. 35 Konwencji na dzień 25 września 2014 r., czyli dwa lata od wejścia w życie w stosunku do Polski postanowień Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych upływa termin złożenia przez polski rząd sekretarzowi generalnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych informacji o działaniach, które zostały zrealizowane przez Polskę w celu wprowadzenia w życie ustaleń Konwencji. Na wniosek Komisji Polityki Społecznej i Rodziny podczas posiedzenia Sejmu w dniu 11 lipca 2014 r. Jarosław Duda, Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych przedstawił projekt pierwszego polskiego sprawozdania z intencją poddania go publicznej analizie.

Projekt zawiera informacje dotyczące obowiązujących rozwiązań prawnych (wraz z zasygnalizowaniem toczących się prac legislacyjnych), programów realizowanych na rzecz osób z niepełnosprawnościami - głównie w dziedzinie zmiany świadomości społecznej, zatrudnienia, edukacji czy włączenia społecznego, a także działań instytucji odpowiedzialnych za kształtowanie polityki i wdrażanie Konwencji. Zdaniem ministra Dudy sprawozdanie powinno wyznaczyć standard analizowania procesu wdrażania Konwencji w Polsce. Jego forma i zakres merytoryczny muszą jednak odpowiadać oczekiwaniom Komitetu. Na jego konkluzje można oczekiwać nawet 4 lata.

Uwagi do projektu zgłosiło prawie 30 posłów. Pytania dotyczyły funkcjonowania osób z niepełnosprawnościami niemal we wszystkich dziedzinach życia.

Polska zgłosiła przy ratyfikacji Konwencji oświadczenie interpretacyjne w kwestii ubezwłasnowolnienia oraz zastrzeżenie w przedmiocie małżeństw osób z niepełnosprawnością. Problem ten został pominięty w sprawozdaniu. Zgodnie z informacją ministra Dudy Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało już projekt zmian kodeksów cywilnego oraz rodzinnego i opiekuńczego w tym obszarze. Projekt zakłada zmiany regulacji dot. zdolności do czynności prawnych poprzez zastąpienie ubezwłasnowolnienia nowymi instytucjami – projekt przeszedł prawie wszystkie konsultacje społeczne, obecnie oczekuje się na stanowisko Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego.

Największy niepokój posłów budzą problemy zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami, zwłaszcza zasady dofinansowania i przyszłość zakładów pracy chronionej. Bez wątpienia obiecujące z punktu widzenia włączenia społecznego jest to, że osoby z niepełnosprawnościami coraz częściej znajdują pracę na otwartym rynku. Min. Duda poinformował, że czeka na wrzesień, kiedy pojawią się pełne dane dotyczące stanu zatrudnienia zarówno na otwartym, jak i na chronionym rynku pracy, a tym samym będzie znany efekt wprowadzonego 1 kwietnia br. uregulowania zrównującego oba rynki.

Posłowie poruszali również kwestię niskiego zatrudnienia osób z niepełnosprawnością w administracji. Większość urzędów nie zatrudnia osób z niepełnosprawnościami, tylko woli dokonywać wpłat na PFRON. Sytuacji tej nie zmieniła nowelizacja ustawy o służbie cywilnej z 2011 r., która daje osobom niepełnosprawnym pierwszeństwo w zatrudnieniu. Posłów interesowały też inne formy aktywizacji osób z niepełnosprawnością – np. dzięki pomocy trenera pracy czy asystenta osoby niepełnosprawnej.
Wiele pytań dotyczyło edukacji. Posłowie sugerowali nawet zmianę prawa w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w obszarze odpowiedniego wykorzystania przez samorządy subwencji oświatowych na uczniów niepełnosprawnych. Pytano też o wskaźniki w zakresie edukacji włączającej. Pilnego rozwiązania wymagają również problemy w zakresie dowozu niepełnosprawnych dzieci z okolicznych gmin do szkół w miastach powiatowych.

Posłowie prosili o specjalną interwencję w zakresie usuwania barier architektonicznych. Twierdzili, że po 20 latach funkcjonowania prawa budowlanego nadal nie możemy powiedzieć, że jesteśmy krajem przyjaznym architektonicznie. Tylko ok. 15% budynków administracji jest dostępnych dla osób niepełnosprawnych. Co gorsza budując nowe inwestycje, często z dużym udziałem środków z Unii Europejskiej, nadal zapomina się o potrzebach osób z niepełnosprawnościami. Posłowie pytali o m. in. remont dworca Warszawa Wschodnia, w czasie którego dostosowano do potrzeb osób z niepełnosprawnościami budynek dworca nie przystosowując równocześnie peronów czy błędów prze remoncie dworca w Katowicach. Prosili też o informacje podstawowe: ile polskich szkół jest przystosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami?

Kolejną palącą kwestię stanowi zapewnienie osobom z niepełnosprawnościami odpowiednich warunków życia. Zdaniem posłów sytuacja tych osób oraz sytuacja rodzin z dzieckiem niepełnosprawnym jest w Polsce szczególnie trudna, często granicząca z ubóstwem. Pytali o plany rządu w zakresie istotnej zmiany kryterium dochodowego czy dodatków, które są adresowane do osób niepełnosprawnych?

Również jeśli chodzi o zwiększanie nakładów na terapię i rehabilitację osób niepełnosprawnych, to zdaniem posłów nie można powiedzieć, że Polska realizuje postanowienia Konwencji. Ostatnie kontrakty na rehabilitację w dużych i renomowanych ośrodkach terapeutycznych NFZ obniżył o 50%, a nawet 75%. Pytano o plany rządu w poprawie tej sytuacji.

Ogromną troskę budzi też wczesna pomoc - w przypadku dziecka niepełnosprawnego pomoc ta powinna być dostępna już od najwcześniejszych chwil życia, gdy rodzice lub lekarz pediatra zauważą pierwsze niepokojące objawy.

Wielu posłów uważało, że przedstawiony projekt sprawozdania nie odpowiada wymogom wynikającym z art. 35 Konwencji, ponieważ rząd przedstawił w nim wyłącznie opis istniejących w Polsce przepisów. Posłowie obawiali się, że postęp w zakresie realizacji Konwencji ograniczył się jedynie do dostosowania polskich przepisów. Pytano, jakie zmiany i w jakich obszarach musimy jeszcze wprowadzić w polskim ustawodawstwie, aby w pełni wdrożyć postanowienia Konwencji. Pytano również, dlaczego nie ratyfikowano dotychczas protokołu fakultatywnego, który ustanawia procedurę skarg indywidualnych do Komitetu Praw Osób z Niepełnosprawnościami?

Nie ulega wątpliwości, że w ostatnich latach niemal na całym świecie los osób niepełnosprawnych zauważalnie się poprawił. Również w Polsce w ciągu „ćwierćwiecza wolności” wykonano ogromną pracę na ich rzecz, choć niemal wszyscy uczestnicy debaty wskazywali obszary, w których jeszcze bardzo wiele pozostało do zrobienia.

Zdaniem min. Dudy Konwencję należy traktować jako plan strategiczny. Nie mówi on o środkach, ale określa cele, do jakich musimy zmierzać. Usłyszeliśmy, że „Konwencja jest dla nas drogowskazem” oraz że jej wdrażanie będzie bez wątpienia „procesem permanentnym”. Trudno bowiem w ciągu dwóch lat nadrobić wieloletnie zaległości. Aby realizować rozwiązania, które mają skutecznie pomóc osobom niepełnosprawnym, potrzebne jest przede wszystkim inne usytuowanie i poszerzenie kompetencji pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych. Funkcja ta powinna mieć charakter horyzontalny i dawać większą możliwość działania, nie tylko w obszarze Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Niezbędne jest też inne umocowanie międzyresortowego zespołu ministerialnego działającego na rzecz wdrażania Konwencji. Ważne są rozwiązania systemowe, ale też codzienna, lokalna praktyka samorządów, działania organizacji pozarządowych, a także obywatelskie zaangażowanie nas wszystkich. Posłowie przypomnieli, że miarą człowieczeństwa jest stosunek do osób niepełnosprawnych, a miarą sprawności państwa jest stosunek do osób niepełnosprawnych i rozwiązywanie ich problemów.