Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• RPO wraca do kwestii szczegółowych wymagań zborowego żywienia w szpitalach i szerokorozumianych placówkach edukacyjnych.
• W młodszym pokoleniu następują zmiany światopoglądowe, coraz więcej uczniów wybiera różnego rodzaju diety bezmięsne
• Z sygnałów organizacji pozarządowych wynika, że napotykają oni problemy w korzystaniu z pełnowartościowych posiłków bezmięsnych w placówkach edukacyjnych
• Ma to wynikać zwłaszcza z tego, że posiłki bezmięsne mają być dostępne w formie eliminacji niektórych elementów posiłków, bez zastąpienia ich alternatywą
• Rzecznik Praw Obywatelskich prosi o stanowisko Minister Zdrowia

Problematyka jakości posiłków w szpitalach od wielu lat pozostaje przedmiotem zainteresowania Rzecznika Praw Obywatelskich, czego wyrazem były liczne wystąpienia Rzeczników V, VI i VII kadencji. RPO wskazywał zwłaszcza na doniosłość rozporządzenia Ministra Zdrowia określającego wymagania obowiązujące przy prowadzeniu żywienia zbiorowego w szpitalach. 

Delegację ustawową uregulowania stanowi art. 72 ust. 6 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia. Jako argument na rzecz skorzystania z tego upoważnienia, Rzecznik wskazywał w wystąpieniu z 2018 r, wyniki kontroli Najwyższej Izby Kontroli co do posiłków w szpitalach.  Wykazała ona liczne nieprawidłowości. Jej generalnym wnioskiem było stwierdzenie, że jakość posiłków nie odpowiadała potrzebom zdrowotnym pacjentów.

W toku już kilkunastoletniej korespondencji Rzecznik spotykał się z odmową ze strony kolejnych ministrów, powołujących się na fakultatywny charakter upoważnienia z art. 72 ust. 6 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia. 

W poprzedniej kadencji Parlamentu trwały prace nad modyfikacją tej  delegacji. Projekt ustawy nowelizującej formułował obligatoryjną delegację ustawową dla ministra właściwego do spraw zdrowia, dotyczącą uregulowania wymagań obowiązujących przy prowadzeniu żywienia zbiorowego typu zamkniętego, które obejmie m.in. jednostki systemu oświaty, szpitale i domy pomocy społecznej.

Uwagę zwraca stanowisko Naczelnej Rady Lekarskiej wobec tego projektu. Wskazano, że zapewnienie odpowiedniego standardu wyżywienia stanowi integralną część procesu leczenia oraz że zapewnienie odpowiedniego standardu wyżywienia w szpitalach powinno w przyszłości zostać wskazane jako prawo pacjenta.

Projekt ten nie doczekał się jednak uchwalenia, a delegacja z art. 76 ust. 6 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia pozostaje niezrealizowana.  Zarazem Rzecznik odnotował wysiłki podejmowane w kierunku poprawy jakości posiłków poprzez program pilotażowy "Dobry posiłek w szpitalu".

Delegacja z art. 76 ust. 6 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia pozwala na określenie wymagań obowiązujących przy prowadzeniu żywienia nie tylko w szpitalach, ale również w innych zakładach żywienia zbiorowego typu zamkniętego, w tym w szerokorozumianych placówkach edukacyjnych.

W ocenie RPO także w zakresie tych ostatnich wskazane byłoby wydanie stosownego rozporządzenia. Obok kwestii związanych z kształtowaniem zdrowych nawyków żywieniowych, znaczenia w tym przypadku nabierają również inne. W młodszym pokoleniu następują zmiany światopoglądowe, coraz większa rzesza uczniów wybiera różnego rodzaju diety bezmięsne. Z sygnałów organizacji pozarządowych wynika jednak, że uczniowie ci napotykają problemy w korzystaniu z pełnowartościowych posiłków bezmięsnych w placówkach edukacyjnych. Ma to wynikać zwłaszcza z tego, że posiłki bezmięsne dostępne być mają w formie eliminacji niektórych elementów posiłków, bez zastąpienia ich alternatywą.

RPO zdaje sobie sprawę, że generalne zasady żywienia w placówkach edukacyjnych uregulowane są w art. 52c ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia i - wydanym na podstawie jego ust. 6 rozporządzeniu, które określa „podstawy jadłospisu", jaki powinien obowiązywać w żywieniu w tych placówkach. Abstrahując od tego, że obecny kształt tego rozporządzenia nie eliminuje wskazanego problemu, istnieją poważne wątpliwości, czy rozporządzenie, w zakresie jego § 2 ust. 2 pkt 6-8 (gdzie określono „podstawy jadłospisu"), nie wykracza poza zakres upoważnienia wynikającego z przywołanego przepisu ustawy.

Zgodnie bowiem z tym upoważnieniem, Minister Zdrowia został umocowany do: 1) określenia grup środków spożywczych przeznaczonych do sprzedaży dzieciom i młodzieży w jednostkach systemu oświaty (czyli tego, „co może być dostępne" w placówkach edukacyjnych) oraz 2) określenia wymagań, jakie muszą spełniać środki spożywcze stosowane w ramach żywienia zbiorowego dzieci i młodzieży w jednostkach systemu oświaty. Elementy te zostały zrealizowane odpowiednio §1 oraz w 2 ust. 1 i ust. 2 pkt 1-5 rozporządzenia.

W ocenie RPO określenie, jakie środki spożywcze (posiłki) i z jaką częstotliwością mają być podawane w ramach żywienia zbiorowego w szkołach, nie mieści się w ramach upoważnienia z art. 52c ust. 6 ustawy. Tym bardziej wskazuje to na konieczność skorzystania z fakultatywnego upoważnienia z art. 72 ust. 6 ustawy o bezpieczeństwie żywności. W wydanym na tej podstawie rozporządzeniu, w ramach „wymagań obowiązujących przy prowadzeniu żywienia" i „mając na względzie normy żywienia oraz wymagania zdrowotne" można już bowiem określić tego rodzaju podstawy jadłospisu, także z uwzględnieniem zagwarantowania potrzeb osób na dietach bezmięsnych.

RPO Marcin Wiącek zwraca się do minister zdrowia Izabeli Leszczyny o stanowisko oraz o informacje co do podjętych działań.

V.7013.342.2024