Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich wraca do poruszanej od 10 lat w korespondencji Rzeczników z kolejnymi ministrami sprawiedliwości sprawy kontaktów członków rodziny z dorosłą osobą ubezwłasnowolnioną, zwłaszcza całkowicie
• Marcin Wiącek pyta Ministra Sprawiedliwości o stan prac nad projektem co do uzyskania przez osoby bliskie sądowego określenia kontaktów z osobą ubezwłasnowolnioną całkowicie - gdy opiekun prawny utrudnia je bądź uniemożliwia

Rzecznik wraca do problemu zgłaszanego już od 2013 r. Zdaniem RPO, jak również sądów powszechnych i Sądu Najwyższego (uchwała SN z 17 maja 2018 r., III CZP 11/18), w przepisach brak jest środków prawnych, za których pomocą osoby bliskie mogą uzyskać sądowe określenie kontaktów z ubezwłasnowolnionym całkowicie, w sytuacji, gdy opiekun prawny utrudnia je bądź uniemożliwia.

Minister Sprawiedliwości początkowo stał na stanowisku, że istniejące przepisy ws. wydawania opiekunowi prawnemu poleceń przez sąd opiekuńczy, są wystarczające do regulacji kontaktów.

Stanowisko resortu uległo zmianie w 2021 r. Jak wynikało z pisma z 24 marca 2021 r., „mając jednak na względzie zdarzające się w orzecznictwie sądów powszechnych (sądów opiekuńczych) rozbieżności w zakresie kwalifikowania wniosków o wydanie zarządzeń opiekuńczych w postępowaniu wykonawczym prowadzonym w związku z ustanowieniem opieki prawnej, Ministerstwo Sprawiedliwości uznało za zasadne podjęcie prac analityczno- koncepcyjnych nad wprowadzeniem do porządku prawnego przepisów umożliwiających dochodzenie w postępowaniu cywilnym ustalenia kontaktów z osobą ubezwłasnowolnioną całkowicie".

Kolejne pismo resortu z 22 marca 2022 r. wskazywało, że projekt o numerze UD261 „zakłada uzupełnienie art. 175 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2020 r., poz. 1359) o paragraf 2 w brzmieniu: do kontaktów z ubezwłasnowolnionym całkowicie stosuje się odpowiednio przepisy o kontaktach z dzieckiem, za wyjątkiem przepisów nakładających obowiązek utrzymywania kontaktów z rodzicami".

Niestety, projekt ten, mimo że według informacji Ministerstwa znajdował się wówczas „w końcowej fazie uzgodnień i konsultacji", nie stał się obowiązującym prawem ani nawet nie znalazł się na forum Parlamentu.

Tymczasem interwencja ustawodawcy w tym zakresie wydaje się niezbędna. Potwierdza to również wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 20 października 2022 r. w sprawie Bierski przeciwko Polsce (46342/19). Trybunał uznał, że odmowa rozstrzygnięcia o sposobie utrzymywania kontaktów z dorosłym ubezwłasnowolnionym synem stanowiła naruszenie prawa do ochrony życia rodzinnego.

ETPC podkreślił, że z orzeczeń sądów krajowych oraz uchwały SN z 17 maja 2018 r. wynika jednoznacznie, że skarżący nie miał prawa wszcząć postępowania o rozstrzygnięcie o sposobie utrzymywania kontaktów z dorosłym synem, który był ubezwłasnowolniony całkowicie. Tym samym skarżący nie miał gdzie się zwrócić, aby zapewnić sobie prawo do utrzymywania kontaktów z synem, ponieważ nie istniały ramy prawne, które chroniłyby jego prawa rodzinne. 

W istocie w uchwale SN z 17 maja 2018 r. wyraźnie wykluczono takie prawo. W ocenie Trybunału nic nie wskazuje natomiast na to, aby przedmiotowe ograniczenie służyło realizacji jakiegokolwiek uprawnionego celu lub mogło być uznane za „konieczne w demokratycznym społeczeństwie".

ETPC orzekł, że władze nie wywiązały się z pozytywnego obowiązku podjęcia środków mających na celu przywrócenie kontaktu między skarżącym a jego synem, z uwagi na brak jakichkolwiek uregulowań prawnych, które chroniłyby prawo skarżącego do jego życia rodzinnego w sytuacji, gdy jego dorosły syn jest ubezwłasnowolniony całkowicie.

Rzecznik prosi ministra sprawiedliwości Adama Bodnara o informacje o stanie prac nad projektem bądź o stanie prac legislacyjnych prowadzących do analogicznego rezultatu prawnego.

IV.7024.22.2018