Biuletyn Informacji Publicznej RPO

W dniach 20-22 marca 2017 roku w siedzibie Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka (ODIHR) oraz w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich w Warszawie odbyły się warsztaty przeznaczone dla przedstawicieli instytucji ombudsmańskich[1] państw członkowskich Organizacji ds. Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OSCE).

Spotkanie zostało zorganizowanie wspólnie z ODIHR i Centrum Zapobiegania Konfliktom (CPC) Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OSCE) oraz Centrum ds. Demokratycznej Kontroli nad Siłami Zbrojnymi (DCAF).  Warsztaty stanowiły realizację oczekiwań uczestników 8 Międzynarodowej Konferencji Instytucji Ombudsmańskich ds. Sił Zbrojnych (8ICOAF), która miała miejsce w dniach 2-5 października 2016 r. w Amsterdamie.

Pierwszy, otwarty dzień warsztatów, w którym uczestniczyli również przedstawiciele wojska oraz innych służb mundurowych, stanowił wprowadzenie do problematyki politycznych i praktycznych możliwości działania OBWE oraz instytucji ombudsmańskich w zakresie demokratycznej kontroli oraz dobrego zarządzania sektorem bezpieczeństwa. Zgromadzonych gości przywitał Jean P. Froehly, dyrektor Biura ODIHR, Doris Barnett, posłanka do Parlamentu Republiki Federalnej Niemiec, a także ze strony polskiej europoseł Janusz Zemke oraz dr Adam Bodnar, rzecznik praw obywatelskich.

Otwierając spotkanie dr Adam Bodnar – na przykładzie sprawy Nangar Khel – wskazał na konieczność zapewnienia przez Państwo Polskie żołnierzom zawodowym profesjonalnej ochrony prawnej. W tym zakresie szczególnie istotna wydaje się  konieczność oddzielenia bieżącej polityki od codziennej służby żołnierzy zawodowych.  Jako obszary pozostające w jego szczególnym zainteresowaniu Rzecznik wskazał na problemy:

• ochrony prawnej i wyposażenia żołnierzy pełniących służbę poza granicami państwa (poszkodowani weterani, żołnierze z syndromem stresu pourazowego PTSD);
• braku ochrony prawnej żołnierzy zgłaszających nieprawidłowości w służbie (tzw. sygnalistów);

• niedostatecznej ochrony żołnierzy przed dyskryminacją i mobbingiem.

Dr Janusz Zemke, poseł do Parlamentu Europejskiego zajmujący się od wielu lat problematyką obrony narodowej przybliżył okoliczności prowadzonych kilka lat temu prac legislacyjnych nad powstaniem instytucji rzecznika praw żołnierza. Prace takie zostały ostatecznie przerwane. Jednak Sejmowa Komisja Obrony Narodowej doszła wówczas do wniosku, że skuteczniejszym i tańszym rozwiązaniem, będzie wzmocnienie istniejącego Rzecznika Praw Obywatelskich.

W dalszej części spotkania przedstawiciele CPC, ODIHR, DCAF oraz Europejskiej Organizacji Związków Żołnierzy (EUROMIL) wskazywali na zaangażowanie ich instytucji w kontekście demokratycznej kontroli nad siłami zbrojnymi. Christian Waegli (CPC) zaprezentował podstawowe tezy przyjętych w Budapeszcie dniu 3 grudnia 1994 roku zasad postępowania w zakresie polityczno- wojskowych aspektów bezpieczeństwa  (DOC.FSC/1/95). Dr Ewa Sapieżyńska zwróciła uwagę na konieczność uwzględniania problematyki płci w kształtowaniu polityki cywilnej kontroli nad siłami zbrojnymi. O konieczności współpracy i wymiany doświadczeń pomiędzy instytucjami ombudsmańskimi ds. sił zbrojnych oraz prowadzonych badań w tym zakresie mówił William McDermott z Wydziału ds. Polityki i Badań DCAF. Emmanuel Jacob, przewodniczący EUROMIL przedstawił zakres działania europejskiej organizacji zrzeszającej instytucje przedstawicielskie żołnierzy, w tym związki zawodowe żołnierzy czy stowarzyszenia zrzeszające czynnych lub byłych żołnierzy zawodowych (z Polski - Konwent Dziekanów Oficerów Zawodowych oraz Związek Żołnierzy Wojska Polskiego).

Ostatnia sesja pierwszego dnia poświęcona była roli instytucji ombudsmańskich w sprawowaniu cywilnej kontroli nad siłami zbrojnymi. Hans-Peters Bartels, parlamentarny rzecznik ds. Sił Zbrojnych Republiki Federalnej Niemiec omówił doświadczenia wynikające z dotychczasowej współpracy z Ombudsmanem oraz Inspektorem Generalnym Holandii w zakresie wizytacji jednostek wojskowych w ramach misji stabilizacyjnej MINUSMA w Mali. Dr Susan Atkins, pierwsza Ombudsman ds. Sił Zbrojnych Wielkiej Brytanii podzieliła się swoimi doświadczeniami związanymi z utworzeniem tego urzędu, w tym w szczególności z koniecznością nawiązania współpracy z siłami zbrojnymi Wielkiej Brytanii.

Rzecznik praw obywatelskich przedstawił problemy, z jakimi zwracali się do Rzecznika żołnierze służący w misjach poza granicami państwa. Przykładowo wymienił konieczność uruchomienia systemu wyrównawczego w związku z kursem dolara, wyposażenia i wyekwipowania żołnierzy, zróżnicowania finansowego poszczególnych misji w zależności od zagrożenia, usprawnienia funkcjonowania wojskowych komisji lekarskich, zapewnienia bezpieczeństwa współpracującym z PKW tłumaczom i współpracownikom irackim oraz ich rodzinom. Rzecznik wskazał także na konieczność implementacji przyjętej w dniu 30 kwietnia 2014 roku przez Komitet Ministrów Rady Europy rekomendacji dotyczącej ochrony sygnalistów (Recommendation CM/Rec(2014)7 on the protection of whistleblowers) zawierającej wskazówki dla państw członkowskich Rady Europy w zakresie stworzenia prawnych instrumentów pozwalających na skuteczną ochronę sygnalistów. W opinii Rzecznika istniejące w wojsku wewnętrzne procedury nie zapewniają żołnierzom należytej ochrony przed dyskryminacją (w tym molestowaniem seksualnym) i mobbingiem.  W tym zakresie w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich przygotowywany jest raport, stanowiący analizę istniejących w Siłach Zbrojnych oraz w innych służbach mundurowych rozwiązań.

W kolejnych dniach warsztaty, adresowane głównie do przedstawicieli instytucji ombudsmańskich, miały miejsce w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich w Warszawie. Praktyczne szkolenie prowadzili doświadczeni trenerzy z Kanady i Wielkiej Brytanii. Problematyka warsztatów obejmowała następujące zagadnienia:

• zasady wyjaśniania spraw,
• wyzwania związane z wyjaśnianiem spraw w środowisku wojskowym,
• planowanie wizytacji,
• prowadzenie przesłuchań,
• postępowanie z żołnierzami „sygnalistami”,
• identyfikowanie obszarów pozwalających na skuteczne implementowanie rekomendacji instytucji ombudsmańskiej,
• przygotowywanie wizytacji jednostek wojskowych.

Warsztaty miały na celu praktyczne zapoznanie się z przedstawioną problematyką oraz wymianę doświadczeń w tym obszarze. Uczestnicy realizowali poszczególne zadania w oparciu o przygotowane przez trenerów przykładach oparte na rzeczywistych sprawach. Wyniki prac w grupach omawiane były następnie na forum. Na zakończenie trenerzy przedstawili skutki ich interwencji.