Biuletyn Informacji Publicznej RPO

W dniach 20-22 kwietnia 2022 r. przedstawiciele Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur przeprowadzili wizytację Zakładu Karnego w Gębarzewie.

Jej celem było zbadanie sposobu traktowania osadzonych przebywających w jednostce penitencjarnej i warunków ich detencji, w celu wzmocnienia ochrony osób pozbawionych wolności przed ryzykiem tortur i innych form okrutnego, nieludzkiego i poniżającego traktowania albo karania.

Pojemność jednostki objętej monitoringiem wynosiła łącznie 680 miejsc zakwaterowania. W czasie pierwszego dnia wizytacji przebywało w niej 631 osadzonych. 

Warunki detencji były bardzo zróżnicowane. Przykładowo jeden z pawilonów był wyremontowany i zapewniał osadzonym odpowiednie warunki pobytu. Cele mieszkalne posiadały zabudowane kąciki sanitarne w których znajdowały się stanowiska prysznicowe. Z kolei w innym pawilonie cele były wyeksploatowane i wymagały odświeżenia. 

Widocznym problemem był metraż przestrzeni życiowej w celi mieszkalnej. Przykładowo w jednej z cel 6 osobowych więźniowie byli bardzo stłoczeni, mieli niewiele miejsca do swobodnego poruszania się. Osadzeni mieli do swojej dyspozycji niewiele ponad 3 metry kwadratowe przestrzeni życiowej w przeliczeniu na jednego osadzonego (z wyłączeniem kącika sanitarnego), co jest wprawdzie zgodne z prawem krajowym, nie spełnia jednak standardów Europejskiego Komitetu ds. Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT), które wynoszą minimum 4 metry kwadratowe w celach wieloosobowych oraz 6 metrów kwadratowych w celach jednoosobowych. 

Wrażenie stłoczenia więźniów w celach potęgowało rozstawienie łóżek – na środku pomieszczenia stały bowiem dwa, stykające się łóżka, oddzielone od siebie kawałkiem materiału. Śpiący na nich więźniowie pozostawali od siebie w bliskiej odległości, co mogło powodować dyskomfort i sytuacje konfliktowe. Rozstawienie łóżek dodatkowo ograniczało przestrzeń w celi i utrudniało poruszanie się po niej. 

Z rozmów z osadzonymi wynikało, że kontrola osobista ma zazwyczaj charakter jednoetapowy. W jej trakcie więzień musiał się rozebrać do naga, wykonać przysiad i czasem kaszlnąć. Taka praktyka byłaby niezgodna w przepisami prawa krajowego i standardami CPT oraz stwarzałaby ryzyko upokorzenia więźniów. Kontrola osobista jest bowiem środkiem bardzo inwazyjnym i potencjalnie poniżającym. Z tego też względu powinno się podjąć działania w celu zminimalizowania poczucia zażenowania osoby wobec której dokonywana jest ta czynność. 

CPT zaleca, by tego typu kontrole były realizowane zawsze w sposób dwuetapowy, tj. by osadzony zdejmował część garderoby (dolną lub górną) i po jej kontroli miał możliwość ubrania się przed zdjęciem kolejnej części odzieży. 

Ulepszenia wymaga sposób wykrywania i dokumentowania ewentualnych obrażeń osadzonych. Z rozmów z osadzonymi wynikało, że zdarzają się sytuacje, gdy badanie medyczne po przyjęciu do jednostki penitencjarnej ogranicza się do zebrania wywiadu od pacjenta bez oglądu ciała. Do dokumentowania obrażeń nie wykorzystuje się formularza z wizerunkiem ciała człowieka (tzw. mapy ciała) celem umiejscowienia obrażeń oraz nie wykonuje się dokumentacji fotograficznej. Wizytujący zwrócili też uwagę, że personel penitencjarny nie znał Protokołu Stambulskiego i nie potrafił stosować go w praktyce. 

Szczegółowe wnioski i zalecenia KMPT zostaną przedstawione w okresie późniejszym, w raporcie z wizytacji.