Biuletyn Informacji Publicznej RPO

„Za starość naszą i waszą!” - pytania i odpowiedzi

Data:
Tagi: konwencja o prawach osób starszych


Skąd hasło „Za starość naszą i waszą!”?

Hasło to nawiązuje do historycznego zawołania „Za wolność naszą i waszą!”, które towarzyszyło Polakom w walce o niepodległość w XIX i XX w. Mobilizowało Polaków do udziału w powstaniach niepodległościowych innych narodów, zarówno na zachodzie i wschodzie Europy. Hasło przyświecało również żołnierzom francuskim, rosyjskim, węgierskim angażującym się w walkę o niepodległość Polski.

W tej akcji hasło „Za starość naszą i waszą!” ma za zadanie łączyć starania różnych pokoleń o przestrzeganie praw osób starszych, jak również wyrażać globalną solidarność z krajami mierzącymi się z wyzwaniami związanymi ze starzeniem się społeczeństw.

Odwołując się do najlepszych polskich tradycji hasło powinno przyczynić się do aktywnego zaangażowania różnych środowisk na rzecz ochrony takich wartości jak godność i prawo do decydowania o sobie niezależnie od wieku.

Starzenie się ludności w skali globalnej - co o tym wiemy?

Przyczyny starzenia się ludności w skali globalnej leżą we wzrastających wskaźnikach przeżywalności małych dzieci oraz wydłużającym się trwaniu życia – żyjemy przeciętnie 20 lat dłużej niż 50 lat temu. Obserwowanie tych zjawisk zawdzięczamy bezprecedensowemu rozwojowi społeczno-ekonomicznemu na świecie na przestrzeni ostatnich 50 lat. Do tego należy wziąć pod uwagę obniżające się wskaźniki odnoszące się do dzietności.

W graficznej animacji przygotowanej przez Światową Organizację Zdrowia, zostały odwzorowane prognozy dot. procentowego udziału osób w wieku  60+  we wszystkich państwach na świecie. Zgodnie z przewidywaniami m.in. w Kanadzie, UE, Japonii oraz w Chinach w 2050 r. odsetek ten osiągnie 30% i więcej.
Animacja jest dostępna pod linkiem:  http://www.who.int/ageing/events/world-report-2015-launch/populations-are-getting-older-full.gif?ua=1

KOMENTARZ:

Oznacza to zwiększenie grupy osób, które będą narażone na dyskryminację oraz mogą zostać dotknięte wykluczeniem społecznym ze względu na wiek. Np. w Azji Wschodniej obecnie jedynie 26% osób w wieku produkcyjnym jest objętych systemem emerytalnym, w Azji Południowej odsetek ten jest jeszcze mniejszy. Dla porównania, w Europie Zachodniej wynosi on 89,2%. Tego rodzaju zjawiska, których konsekwencje przekładają się na sytuację zwiększającej się liczby osób starszych, leżały u podstaw rozpoczęcia prac nad nową Konwencją. Według analiz Biura Wysokiego Komisarza Praw Człowieka ONZ dwie trzecie światowej populacji osób 60+ (czyli około 740 mln osób) żyje obecnie w państwach o niskich i średnich dochodach, a do 2050 r. odsetek ten zwiększy się do 80%.

Więcej o analizach Światowej Organizacji Zdrowia http://www.who.int/ageing/events/world-report-2015-launch/en/, m.in. w: World Health Organization, World report on ageing and health, Luxembourg 2015, tamże. 

Starzenie się ludności w Polsce – jakie są prognozy?

Prognozy demograficzne Głównego Urzędu Statystycznego i Eurostatu dotyczące Polski wskazują, że liczba osób starszych systematycznie wzrasta: w 2014 r. liczba osób w wieku 60 lat i więcej wynosiła 8,5 mln, co stanowiło 22% z 38,5 mln ludności Polski. Już w roku 2020 osoby starsze będą stanowić prawie 25% naszego społeczeństwa, a w 2050 r. ich udział wzrośnie do ponad 40%. Zmiany te związane są z wydłużaniem się prognozowanego czasu życia oraz zmniejszającą się liczbą urodzeń. Warto też zwrócić uwagę na zróżnicowanie w samej grupie osób starszych. Liczba osób w wieku 60-64 (najliczniejsza wśród osób starszych) w okresie ostatnich 25 lat wzrosła o blisko połowę i w 2014 r. osiągnęła odsetek 6,9 % wszystkich obywateli. Podobnie liczba osób w wieku 80 lat i więcej podwoiła się i w 2014 r. wyniosła 1 529 tys. osób, co stanowi już 4% ogółu ludności Polski. Należy podkreślić, że jest to zwiększająca się grupa osób charakteryzujących się innymi potrzebami i uwarunkowaniami niż osoby znajdujące się u progu starości.

>>>powrót na górę strony

Starzenie się ludności w Polsce – w jakiej kondycji?

GUS odnotowuje dane dotyczące czynników pozytywnych, wpływających na wydłużanie się życia w dobrym zdrowiu (np. zwiększająca się liczba osób z wykształceniem ponadpodstawowym, które wpływa korzystnie na upowszechnianie się nawyków prozdrowotnych, poprawa zwyczajów żywieniowych etc.). Dają one podstawę dla ostrożnego optymizmu, jednakże lista czynników, które mogą przyczyniać się do osłabiania kondycji osób w starszym wieku, ich wykluczenia społecznego, jak również do wcześniejszego zgonu, jest znacznie dłuższa. Dostępne są także dane statystyczne dotyczące zdrowia osób starszych i przypadłości zdrowotnych, które są ich udziałem. Według danych Eurostatu, co druga osoba w wieku 60 lat i więcej w Polsce doświadcza poważnych lub mniej poważnych ograniczeń w wykonywaniu codziennych czynności. O skali potrzeb może świadczyć fakt, że blisko 45% spośród osób w wieku 65 lat i więcej, mających kłopot z samodzielną realizacją najprostszych codziennych czynności (to 1/3 osób w tym wieku), musi radzić sobie sama, ponieważ nie ma osoby, do której mogłaby zwrócić się o pomoc. Wraz z wiekiem zwiększa się ponadto intensywność korzystania z usług opieki zdrowotnej.

Dodatkowe informacje można znaleźć w opracowaniu wyników z badania Polsenior http://polsenior.iimcb.gov.pl/monografia

>>>powrót na górę strony

Jakie dokumenty międzynarodowe odnoszą się do praw osób starszych?

Do najistotniejszych dokumentów należy Międzynarodowy Plan Działań w sprawie Starzenia się, uchwalony na Pierwszym Światowym Zgromadzeniu w sprawie Starzenia przez ONZ w Wiedniu w 1982 r. W 1991 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło rezolucję nr 46/91 w sprawie Zasad Działania na Rzecz Osób Starszych wskazującą na potrzebę uwzględniania w krajowych planach na rzecz seniorów zasad: niezależności, uczestnictwa, opieki, samorealizacji i godności. Następnie w 2002 r. w Madrycie, podczas Drugiego Światowego Zgromadzenia w sprawie Starzenia, przyjęto Międzynarodowy Plan Działań w sprawie Starzenia i Deklarację Polityczną (tzw. Plan Madrycki - MIPAA/RIS).

Również na poziomie europejskim kwestie praw osób starszych znajdują swoje odzwierciedlenie w przyjmowanych dokumentach. Rada Europy podkreśliła w zrewidowanej w 1996 r. Europejskiej Karcie Społecznej (art. 23) prawo osób starszych do ochrony socjalnej, której celem jest umożliwienie pozostania pełnoprawnymi członkami społeczeństwa tak długo, jak to możliwe, poprzez zapewnienie odpowiednich zasobów, informacji o usługach i ułatwieniach, umożliwienie wyboru sposobu życia, zapewnienie mieszkań dostosowanych do potrzeb, opieki medycznej, a osobom przebywającym w domu opieki – stosownego wsparcia z poszanowaniem ich prywatności. W 2014 r. przyjęty został natomiast kompleksowy dokument Rady Europy poświęcony prawom osób starszych tj. Rekomendacja Komitetu Ministrów dla Państw Członkowskich w sprawie promocji praw osób starszych (CM/Rec(2014)2).

Ponadto dyskryminacji ze względu na wiek zakazuje na poziomie Unii Europejskiej Karta Praw Podstawowych, która w art. 25 podkreśla także prawa osób w podeszłym wieku do godnego i niezależnego życia oraz do uczestniczenia w życiu społecznym i kulturalnym.

Raport OEWG z analizy aktów prawa międzynarodowego  i innych instrumentów dotyczących praw osób starszych, przyjętych na forum ONZ: http://www.ohchr.org/Documents/Issues/SForum/SForum2014/A.AC.278.2013.CRP.1.pdf

>>>powrót na górę strony

Jak przedstawia się historia prac nad Konwencją o prawach  osób starszych?

Biorąc pod uwagę zjawiska demograficzne i związane z nimi ryzyka Zgromadzenie Ogólne ONZ powołało grupę roboczą – Open-Ended Working Group on Ageing [OEWG] w 2010 roku, a w 2012 roku na mocy rezolucji 67/139 powierzyło jej przygotowanie projektu elementów międzynarodowego aktu prawnego dotyczącego praw osób starszych. W kontekście globalnym w świetle dotychczasowych analiz ONZ niektóre specyficzne kwestie nie zostały dotąd ujęte w prawie międzynarodowym – należą do nich opieka długoterminowa oraz sprawy dotyczące końcowej fazy życia. Istotną zmianą, do której przyczyniły się prace OEWG jest również przesunięcie akcentów z budowy ram socjalnych i medycznych w kierunku podejścia opartego o prawa człowieka. Podczas ostatniej, 6. sesji (czerwiec 2015 r.), przewodniczący OEWG wydał oświadczenie wskazujące, że pomimo braku konsensusu państw OEWG przygotuje elementy nowej konwencji.

>>>powrót na górę strony

Kto to jest Niezależny Ekspert i jakie ma zadania w kontekście praw osób starszych?

W 2013 r. ONZ powołało Niezależnego Eksperta do spraw przestrzegania praw człowieka względem osób starszych (Independent Expert on the enjoyment of all human rights by older persons). Jego głównym zadaniem, i celem działalności przewidzianej na lata 2014-2016, jest przegląd wdrożenia obecnie obowiązujących regulacji prawa międzynarodowego odnoszących się do praw osób starszych, w tym ocena wdrożenia Planu Madryckiego na poziomie krajowym. Niezależny ekspert ma przedstawić swój raport we wrześniu 2016 roku Radzie Praw Człowieka ONZ. Funkcję tę pełni pani Rosa Kornfeld-Matte. Jej działania oraz działania OEWG są wobec siebie komplementarne.

Niezależny Ekspert do spraw przestrzegania praw człowieka względem osób starszych http://www.ohchr.org/EN/Issues/OlderPersons/IE/Pages/IEOlderPersons.aspx

>>>powrót na górę strony

Jakie są argumenty za i przeciw Konwencji?

za: Konwencja przeciwdziałałaby zjawiskom naruszeń praw osób starszych, ujawniających się poprzez:

  • przypadki braku podstawowego zabezpieczenia dochodów i popadanie w ubóstwo;
  • przypadki nieotrzymania odpowiedniej pomocy medycznej i socjalnej ze względu na wiek;
  • przypadki lekceważących odmów dostępu do usług;
  • przypadki bycia ofiarą przemocy fizycznej, słownej, seksualnej, psychicznej i ekonomicznej;
  • przypadki bezrobocia ze względu na wiek.


przeciw:

Większa ochrona praw osób starszych powinna zostać wypracowana poprzez efektywniejszą implementację istniejących instrumentów i mechanizmów, w tym Planu Madryckiego (MIPAA).

za: Polska jako jedno z Państw UE, której wskaźnik Active Ageing Index  plasuje je jako jedno z najsłabiej zabezpieczających prawa osób starszych do zdrowego starzenia się w UE, powinna zabiegać o wdrożenie rozwiązań prawnych, które będą mobilizowały do poprawy działań i standardów realizacji praw osób starszych do godnego życia.

Ponadto fakt, że Plan Madrycki (przyjęty w 2002 r.) został oficjalnie przetłumaczony na język polski  w 2012 r. , świadczy o słabym zaangażowaniu kolejnych rządów w implementację jego zapisów.
Uchwałą Rady Ministrów w grudniu 2013 r. zostały przyjęte Założenia długofalowej polityki senioralnej na lata 2014-2020. Plan Madrycki nie jest w nich przywoływany, chociaż Założenia pokrywają wiele obszarów, do których się odnosi. Mimo że w Założeniach jest mowa o konieczności opracowania strategii działania w starzejącym się społeczeństwie oraz planu jej realizacji, to brakuje informacji na temat ich opracowania i wdrożenia. 

Tym samym Założenia pozostają raczej punktem odniesienia dla resortów i zbiorem rekomendacji niż efektywną polityką senioralną z opracowanymi celami, odnoszącymi się do nich wskaźnikami, sposobami i środkami ich realizacji.

Praktyka wskazuje, że wraz z ratyfikacją Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych zostały przeprowadzone w Polsce zmiany przepisów prawa (np. przyjęta została ustawa o języku migowym, która m.in. umożliwia osobom głuchym korzystanie z tłumacza w urzędach). Tym samym zarówno prawna jak i faktyczna sytuacja osób niepełnosprawnych uległa znacznemu polepszeniu.   

Także nowa Konwencja będzie mobilizowała do konkretnych zmian w zakresie praw osób starszych, np. w zakresie dostępu do szpitalnego leczenia wielochorobowego, którego obecne regulacje związane z refundacją z NFZ nie przewidują, a które jest charakterystyczne w opiece zdrowotnej ludzi starych.

W stanowisku Unii Europejskiej przedstawionym na 6 posiedzeniu OEWG w czerwcu 2015 r . Komisja Europejska wsparła działania Niezależnego Eksperta.  Podkreślono również znaczenie współpracy państw członkowskich UE z Niezależnym Ekspertem w celu wypełnienia jego mandatu. Niezależny Ekspert przygotowała specjalny kwestionariusz, który zbierał informacje na temat stanu wdrożenia Planu Madryckiego w poszczególnych państwach zrzeszonych w ONZ.

Przesłane odpowiedzi zostały zamieszczone na stronie internetowej Niezależnego Eksperta. Brakuje jednak informacji ze strony licznych państw ONZ, w tym ze strony Polski (stan na kwiecień 2016 r).

Miękkie wskazania Komisji Europejskiej, jak również Organizacji Narodów Zjednoczonych względem Państw członkowskich, mają zatem umiarkowaną skuteczność.
przeciw: Prawa osób starszych, które doświadczają niepełnosprawności, są chronione na mocy Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych.

za: Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych wprowadza mechanizmy chroniące osoby, które posiadają niepełnosprawność wynikającą z określonych biologicznych przyczyn. Problemy, których doświadczają osoby starsze nie wynikają jedynie z niepełnosprawności. Mają one także swoje źródło w sytuacji demograficznej społeczeństwa: wiele osób starszych żyje samotnie, i dużą część z nich stanowią kobiety. W osamotnieniu kryje się również ryzyko wykluczenia społecznego. Innym problem, którego nie obejmują przepisy odnoszące się do niepełnosprawności, jest kwestia ostatniej fazy życia i prawa do godnej śmierci. Mimo, że śmierć dotyka osób w każdym wieku, to jednak ze względu na wydłużającą się oczekiwaną długość życia najczęściej umieramy w starszym wieku, przy obniżonej wydolności organizmu. Zapewnienie godnych warunków życia osobom umierającym również przynależy do istotnych praw osób starszych.  

>>>powrót na górę strony

Kto jest za, kto jest przeciw Konwencji?

Do tej pory opracowanie nowej konwencji oficjalnie wsparły: większość państw Ameryki Łacińskiej, grupa państw Afrykańskich, Meksyk, Filipiny, Mongolia, Wietnam, Bangladesz, Indonezja i Malezja.
Państwa, które znajdują się wśród oponentów to państwa UE, USA, Kanada oraz Japonia.

Jakie działania podejmuje w sprawie Konwencji Rzecznik Praw Obywatelskich?

RPO skierował wystąpienie do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, w którym wyraził poparcie dla podjętych prac nad Konwencją. W piśmie tym zwrócił się również o informację w sprawie obecnego stanowiska Polski w zakresie opracowania Konwencji o prawach osób starszych oraz o plany związane z wdrożeniem polityki senioralnej, której założenia zostały przyjęte uchwałą Rady Ministrów w grudniu 2013 r. Ponadto RPO współpracuje z międzynarodowymi organizacjami zrzeszającymi instytucje ochrony praw człowieka, które aktywnie podejmują starania o włączenie do prac nad Konwencją w ramach OEWG, czyli grupy roboczej ONZ pracującej nad elementami nowej Konwencji.

>>>powrót na górę strony

Jakie inne działania na rzecz osób starszych podejmuje Rzecznik Praw Obywatelskich?

Rzecznik Praw Obywatelskich w 2011 r.  powołał Komisję Ekspertów ds. Osób Starszych, która wspiera działania Rzecznika poprzez formułowanie opinii oraz ekspertyz w zakresie ochrony praw osób starszych.
Stanowią one cenne uzupełnienie dla działań podejmowanych przez Rzecznika jako organ ds. równego traktowania. W ramach tych kompetencji Rzecznik prowadzi niezależne badania dotyczące dyskryminacji, także ze względu na wiek. Na podstawie raportów z badań powstają raporty Rzecznika zawierające rekomendacje i zalecenia w różnych obszarach.

Rzecznik również rozpatruje skargi indywidualne dotyczące spraw obywateli, w tym osób starszych, a także występuje o przyjęcie lub zmianę przepisów prawa kierując wystąpienia generalne do odpowiednich organów władzy publicznej.

Więcej informacji na stronie: https://www.rpo.gov.pl/pl/content/osoby-starsze.

>>>powrót na górę strony

Informacja o udostępnieniu:

Autor informacji: Agnieszka Jędrzejczyk
Data publikacji:
Osoba udostępniająca: Agnieszka Jędrzejczyk

Historia zmian:

Data:
Tytuł: „Za starość naszą i waszą!” - pytania i odpowiedzi
Operator: Agnieszka Jędrzejczyk