Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Na tle spraw badanych przez Rzecznika ujawnił się problem, związany z formą prawną, w jakiej Rada Ministrów dokonuje tworzenia, łączenia, dzielenia, znoszenia i ustalania granic gmin oraz nadawania gminie lub miejscowości statusu miasta i ustalania jego granic. Rada Ministrów dokonuje bowiem powyższych zmian w drodze rozporządzenia. Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu sygnalizacyjnym z dnia 5 listopada 2009 r. (sygn. akt S 6/09) zwrócił uwagę, na to, że mimo iż omawiane zmiany dokonywane są na podstawie aktów powszechnie obowiązującego prawa rozporządzenia te zawierają postanowienia, które indywidualnie określają konkretną granicę pomiędzy sąsiadującymi gminami. W tym aspekcie swej treści postanowienia te mają charakter indywidualny i konkretny, co przesądza o ich odmienności od typowych (klasycznych) unormowań zawartych w aktach normatywnych, których kontrola konstytucyjności została objęta kognicją Trybunału Konstytucyjnego. Postanowienia te materialnie zbliżają się w swym charakterze prawnym do typowych decyzji administracyjnych (podejmowanych przez organy kolegialne). Ponadto prawny wymóg nadania aktom o ustaleniu granic gmin formy rozporządzenia Rady Ministrów sprawia zarazem, że tego typu akty nie podlegają - ze względu na swą formę - kontroli legalności, sprawowanej przez sądy administracyjne (sądy wojewódzkie - w pierwszej instancji i Naczelny Sąd Administracyjny - w drugiej instancji). W efekcie zaistniałej sytuacji postanowienia rozporządzeń Rady Ministrów wydawanych na podstawie ustawy o samorządzie gminnym dotyczące tworzenia, łączenia, dzielenia, znoszenia i ustalania granic gmin wymykają się spod kontroli ich poprawności sprawowanej - jako kontrola konstytucyjności - przez Trybunał Konstytucyjny oraz - jako kontrola sądowoadministracyjna legalności aktów i decyzji administracyjnych - przez sądy administracyjne. Brak możliwości poddania jakiejkolwiek kontroli rozporządzeń Rady Ministrów narusza prawa gmin i tworzących je wspólnot mieszkańców. Podstawowa jednostka samorządu terytorialnego, kosztem której dokonuje się na przykład zmian granic, nie posiada bowiem żadnych instrumentów prawnych, za pomocą których mogłaby kwestionować legalność, zasadność lub celowość takich działań. Rzecznik zwraca się z prośbą o informację, czy Rada Ministrów podjęła lub planuje podjęcie prac legislacyjnych nad rozwiązaniem przedstawionych problemów.