Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Sprawa pani Igi z Londynu:

Rzecznik Praw Obywatelskich przyłączył się do postępowania przed WSA w Krakowie w sprawie odmowy transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia dla dziecka urodzonego w Londynie z małżeństwa jednopłciowego.

Stan faktyczny:

Skarżąca zwróciła się do Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w Krakowie o transkrypcję zagranicznego aktu urodzenia swojego syna urodzonego  w 2014 r. w Londynie. Kierownik odmówił z uwagi na to, ze transkrypcja byłaby sprzeczna z podstawowymi zasadami porządku prawnego RP, bowiem w akcie urodzenia jako rodzice figurują dwie kobiety. WSA w Krakowie oddalił skargę wskazując na klauzulę porządku publicznego oraz art. 18 konstytucji.

Zespół, który prowadzi sprawę w Biurze RPO:

Zespół do spraw Równego Traktowania

Stan sprawy:

NSA rozpoznał skarge kasacyjną i przychylił się do stanowiska RPO (patrz niżej).

Dlaczego sprawa jest istotna dla RPO?

Obecna linia orzecznicza sądów administracyjnych i sądów powszechnych uniemożliwia uzyskanie przez dzieci, w których aktach urodzenia figurują rodzice tej samej płci, uzyskanie polskiego dokumentu tożsamości czy potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego. Z uwagi na klauzulę porządku publicznego z art. 107 pkt 3 ustawy - Prawo o aktach stanu cywilnego, kierownicy urzędów stanu cywilnego odmawiają dokonania transkrypcji i tym samym uniemożliwiają wydanie polskiego dokumentu tożsamości (warunkiem jego wydania jest transkrypcja zagranicznego aktu urodzenia).

Skąd RPO wie o sprawie?

Publikacja prasowa

Argumenty prawne RPO

W niniejszej sprawie okolicznością bezsporną jest, że małoletni Aleksander jest obywatelem polskim. Zgodnie z art. 34 ust. 1 Konstytucji, obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi. Art. 14 ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2012 r. poz. 161, z późn. zm.) precyzuje, że małoletni nabywa obywatelstwo polskie z mocy prawa, przez urodzenie, w przypadku, gdy co najmniej jedno z rodziców jest obywatelem polskim. Chłopiec niewątpliwie nabył obywatelstwo polskie z mocy prawa.

Spór pomiędzy stronami niniejszego postępowania dotyczy natomiast tego, czy organ miał obowiązek dokonać przeniesienia do rejestru stanu cywilnego w drodze transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia małoletniego. Okoliczność ta ma doniosłe znaczenie dla praw chłopca. Z brzmienia obowiązujących przepisów prawa wynika bowiem, iż od transkrypcji zależeć będzie m.in. wydanie małoletniemu polskiego paszportu. W odniesieniu do osoby, która ubiega się o polski dokument tożsamości, obowiązek transkrypcji wywodzić należy z art. 104 ust. 5 Prawa o aktach stanu cywilnego.

Powyższe okoliczności pominął Wojewoda Małopolski stwierdzając, że kwestie wydania dowodu tożsamości znajdują się poza zakresem tego postępowania (str. 4 odpowiedzi na skargę).

Niezależnie jednak od powyższego, zdaniem Wojewody, zagraniczny akt stanu cywilnego który nie został transkrybowany, może stanowić wystarczający dokument do wydania dowodu tożsamości (str. 4 odpowiedzi na skargę). Wydaje się, ze argumentacja organu, jak i powołane przez niego orzecznictwo, odnoszą się do nieobowiązującego już stanu prawnego. Na gruncie poprzednio obowiązującej ustawy – ustawy z dnia 29 września 1986 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. z 2011 r. Nr 212, poz. 1264, z późn. zm.) – dokument stanu cywilnego sporządzony za granicą – w tym akt urodzenia – rzeczywiście nie wymagał transkrypcji, o której mowa w obecnie obowiązującym art. 104 Prawa o aktach stanu cywilnego. Zgodnie z uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2012 r. (sygn. akt III CZP 58/12, LEX nr 1227013) podjętą po rozstrzygnięciu zagadnienia prawnego przedstawionego przez Rzecznika Praw Obywatelskich, akt stanu cywilnego sporządzony za granicą stanowi wyłączny dowód zdarzeń w nim stwierdzonych także wtedy, gdy nie został wpisany do polskich ksiąg stanu cywilnego. Sąd Najwyższy wyraźnie wskazał, że transkrypcja nie jest obowiązkowa, co wynika z samego brzmienia art. 73 ust. 1 ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego (obecnie art. 104 ust. 1 ustawy), zgodnie z którym, akt stanu cywilnego sporządzony za granicą „może być wpisany” do polskich ksiąg stanu cywilnego, a zatem nie musi być wpisany (obecnie – „może być przeniesiony do rejestru stanu cywilnego”). Sąd Najwyższy powołał się przy tym na art. 1138 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, z późn. zm., dalej jako: „Kodeks postępowania cywilnego”), zgodnie z którym, zagraniczne dokumenty urzędowe mają moc dowodową na równi z polskimi dokumentami urzędowymi. Ponadto, w uzasadnieniu wskazano także na treść ratyfikowanych przez Polskę umów międzynarodowych: Konwencję znoszącą wymóg legalizacji zagranicznych dokumentów urzędowych, sporządzoną w Hadze w dniu 5 października 1961 r. (Dz. U z 2005 r. Nr 112, poz. 938), która weszła w życia w Polsce w dniu 14 sierpnia 2005 r. i Konwencję nr 17 w sprawie zwolnienia od legalizacji niektórych aktów i dokumentów, sporządzoną w Atenach w dniu 15 września 1977 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 48, poz. 1446), która weszła w życie w Polsce w dniu 1 czerwca 2003 r. Konwencja sporządzona w Hadze została również ratyfikowana przez Wielką Brytanię i weszła w życie w dniu 24 stycznia 1965 r., co ma znaczenie w omawianym stanie faktycznym. W praktyce zasada z art. 1138 Kodeksu postępowania cywilnego stosowana jest nie tylko w postępowaniu sądowym, ale także m.in. przez konsulów czy kierowników urzędów stanu cywilnego. Wobec powyższego Sąd Najwyższy uznał, że zasada wyłączności dowodowej wyrażona obecnie w art. 3 Prawa o aktach stanu cywilnego obejmuje swoją dyspozycją także zagraniczne akty stanu cywilnego oraz ich odpisy.

Mając na uwadze powyższe, w poprzednim stanie prawnym, w celu dokonania wpisu w ewidencji PESEL niezbędnego dla wydania polskiego dokumentu tożsamości, nie było konieczne oznaczenie polskiego aktu urodzenia i polskiego urzędu stanu cywilnego, w którym został on sporządzony. Jednakże, nawet w poprzednim stanie prawnym istniał wymóg transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia w celu uzyskania paszportu, ponieważ obowiązek złożenia odpisu polskiego aktu urodzenia przez osobę ubiegającą się o wydanie paszportu albo paszportu tymczasowego nakładał na obywatela polskiego § 3 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 16 sierpnia 2010 r. w sprawie dokumentów paszportowych (Dz. U. Nr 152, poz. 1026).

Stan prawny zmienił się po wejściu w życie nowej ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego. Wymóg przedłożenia polskiego aktu stanu cywilnego w sytuacji ubiegania się o polski dokument tożsamości został wprost wyrażony w art. 104 ust. 5. Przepis ten wprowadził obowiązek transkrypcji zagranicznego dokumentu stanu cywilnego, m.in., jeżeli obywatel polski, którego dotyczy zagraniczny dokument stanu cywilnego, ubiega się o polski dokument tożsamości lub nadanie numeru PESEL.

Samo brzmienie przepisu art. 104 ust. 5 Prawa o aktach stanu cywilnego może rzeczywiście wprowadzać w błąd co do obowiązkowej transkrypcji aktu urodzenia osoby, która nie posiada aktu stanu cywilnego, sporządzonego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Intencja projektodawcy była jednak jasna. Jak wynika z uzasadnienia do projektu ustawy: Poza dotychczasową fakultatywną transkrypcją, projekt ustawy wprowadza tryb obligatoryjny dokonania transkrypcji dokumentu. Transkrypcja zagranicznego dokumentu stanu cywilnego będzie obligatoryjna dla obywatela polskiego w trzech przypadkach, gdy: posiada akt stanu cywilnego potwierdzający wcześniejsze zdarzenia sporządzony w Polsce i żąda dokonania czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego, ubiega się o wydanie dowodu osobistego, ubiega się o numer PESEL. Zatem w każdym przypadku ubiegania się o dowód osobisty lub numer PESEL konieczna będzie transkrypcja zagranicznego dokumentu stanu cywilnego, niezależnie, czy osoba posiada, czy też nie wcześniejsze polskie akty stanu cywilnego. Uzależnienie dokonania transkrypcji od posiadania wcześniejszych aktów stanu cywilnego sporządzonych w Polsce dotyczy jedynie sytuacji, gdy osoba żąda dokonania czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego (art. 103 ust. 5 projektu ustawy).

Mając na uwadze powyższe, uznać należy, że art. 104 ust. 5. Prawa o aktach stanu cywilnego wprowadza obowiązek transkrypcji aktu urodzenia osoby, która ubiega się o polski dokument tożsamości – polski dokument paszportowy lub polski dowód osobisty.

Należy podkreślić, że prawo do otrzymania paszportu przysługuje każdemu obywatelowi Rzeczypospolitej Polskiej (art. 3 ustawy z dnia 13 lipca 2006 r. o dokumentach paszportowych), a zatem prawo to ma również obywatel polski – małoletni Aleksander. Zgodnie z art. 4 ustawy o dokumentach paszportowych, dokument paszportowy uprawnia do przekraczania granicy i pobytu za granicą oraz poświadcza obywatelstwo polskie, a także tożsamość osoby w nim wskazanej w zakresie danych, jakie ten dokument zawiera.

Każdemu obywatelowi Rzeczypospolitej Polskiej, w tym Aleksandrowi, przysługuje także prawo do posiadania dowodu osobistego, zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych (Dz. U. Nr 167, poz. 1131, z późn. zm.). Dowód osobisty stwierdza tożsamość i obywatelstwo polskie osoby na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz innych państw członkowskich Unii Europejskiej, państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego nienależących do Unii Europejskiej oraz państw niebędących stronami umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, których obywatele mogą korzystać ze swobody przepływu osób na podstawie umów zawartych przez te państwa ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi oraz na podstawie jednostronnych decyzji innych państw, uznających ten dokument za wystarczający do przekraczania ich granic (art. 4 ust. 1 ustawy o dowodach osobistych).

Dowód osobisty i paszport to jedyne przysługujące obywatelowi polskiemu dokumenty, które poświadczają jego tożsamość i posiadanie polskiego obywatelstwa. Polski obywatel, który tych dokumentów nie posiada (o ile nie jest obywatelem innego państwa), funkcjonuje zatem de facto jako bezpaństwowiec, nie ma także możliwości korzystania ze swobody przepływu osób ani nie może podróżować po państwach trzecich.

Numer sprawy:

XI.534.1.2016