Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rzecznik Praw Obywatelskich złożył do Trybunału Konstytucyjnego wniosek w sprawie pięcioletniego terminu na wznowienie postępowania cywilnego. Zdaniem Rzecznika, w pewnych okolicznościach takie ograniczenie czasowe jest niedopuszczalne.

Według art. 408 kodeksu postępowania cywilnego strona postępowania może wnosić o ponowne rozpoznanie sprawy cywilnej zakończonej prawomocnym wyrokiem sądowym w przeciągu 5 lat od daty uprawomocnienia się orzeczenia. W ocenie Rzecznika, termin ten nie powinien mieć zastosowania do przypadków, gdy sąd orzekał na podstawie przepisów uznanych później przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodne z konstytucją.

Jako przykład takiej sytuacji można wskazać orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o sprzeczności z konstytucją zbyt krótkiego terminu przedawnienia roszczeń odszkodowawczych (sygn. SK 14/05). O wznowienie postępowania z tytułu np. szkód medycznych mogły ubiegać się wyłącznie te osoby, których proces odszkodowawczy zakończył się w przeciągu pięciu lat przed orzeczeniem Trybunału. Tymczasem z przyczyn obiektywnych (np. z uwagi na datę powstania uszczerbku na zdrowiu) proces taki toczył się wcześniej. Osoby, które „za wcześnie” wystąpiły z powództwem, nie będą mogły wznowić postępowania, pomimo tego, że podstawą orzeczenia był przepis niezgodny z konstytucją.

Podobnie wygląda sytuacja w sprawie dotyczącej ograniczenia odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa. Pomimo uznania takiego ograniczenia za niezgodne z Konstytucją, poszkodowany nie może skutecznie wystąpić ze skargą o wznowienie procesu, gdy szkoda doznana od funkcjonariusza publicznego nastąpiła odpowiednio wcześniej, co wpłynęło właśnie na datę wystąpienia z powództwem. W obecnym stanie prawnym osoba taka nie ma szans na ponowne przeprowadzenie sprawy sądowej.

W ocenie Rzecznika, tylko i wyłącznie sąd konstytucyjny jest uprawniony do dokonania oceny, jaki skutek powinno mieć jego orzeczenie: czy wyrok może odnosić się do wydanych już orzeczeń, czy też ma mieć skutek tylko na przyszłość. Jeżeli Trybunał uzna, że jego orzeczenie powinno umożliwiać zainteresowanym ponowne przeprowadzenie zakończonych postępowań, ustawa nie może tego prawa pozbawiać osób, które rozstrzygnięcia swojej sprawy nie uzyskały „odpowiednio późno”.

Określony w ustawie termin na wznowienie postępowania – zdaniem Rzecznika – ogranicza prawo do sądu osobom, w których sprawach wyrok zapadł wcześniej niż 5 lat przed orzeczeniem Trybunału. Pozbawia je ponadto prawa do ubiegania się o odszkodowanie za bezprawne działania państwa, gdyż warunkiem wystąpienia o odszkodowanie jest wcześniejsze wznowienie postępowania. Taka sytuacja stanowi również naruszenie konstytucyjnej zasady zaufania obywateli do państwa i tworzonego przez nie prawa.