Biuletyn Informacji Publicznej RPO

- Dwudziestolecie Konstytucji RP z 1997 r. jest dobrą okazją do przypomnienia podstawowych wartości, na jakich został oparty model ustrojowy opisany w ustawie zasadniczej. Model ten oparty jest przede wszystkim na poszanowaniu wolności i praw człowieka i obywatela. Myśl ta znajduje swój wyraz już na wstępie, w preambule do Konstytucji poprzez odwołanie się „do gorzkich doświadczeń z czasów, gdy podstawowe wolności i prawa człowieka były w naszej Ojczyźnie łamane” i zawartego tam zapewnienia „o zagwarantowaniu na zawsze praw obywatelskich” – wskazywał zastępca RPO Stanisław Trociuk podczas uroczystej sesji Sejmiku Województwa Łódzkiego, która odbyła się w Piotrkowie Trybunalskim z okazji dwudziestej rocznicy uchwalenia Konstytucji RP.

Zastępca rzecznika praw obywatelskich przypomniał, że w preambule twórcy Konstytucji, a w ślad za nimi społeczeństwo w referendum konstytucyjnym, wezwali wszystkich, którzy „tę Konstytucję będą stosowali, aby czynili to, dbając o zachowanie przyrodzonej godności człowieka, jego prawa i wolności i obowiązku solidarności z innymi, a poszanowanie tych zasad mieli za niewzruszoną podstawę Rzeczypospolitej Polskiej.”

Zwracał również uwagę, że ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. - Przywołane ramy ograniczeń wolności i praw jednostki dotyczą działania wszystkich organów władzy publicznej. Oznacza to, że parlament tworząc prawo jest związany konstytucyjną klauzulą ograniczeń praw i wolności – zaznaczał Stanisław Trociuk.

- Konstytucja nie pozostawia wątpliwości, że także parlament zobowiązany jest respektować jej moc nadrzędną. Stanowi ona jako ustawa zasadnicza ograniczenie władzy ustawodawczej parlamentu, nakładając na niego obowiązek, aby niezależnie od swojej demokratycznej legitymacji, szanował on postanowienia Konstytucji. Każdy poseł oraz senator przed rozpoczęciem sprawowania mandatu składa ślubowanie, w którym przyrzeka przestrzegać Konstytucji. Oznacza to, że każdy poseł i senator zobowiązany jest szanować Konstytucję, zwłaszcza wówczas, gdy w parlamencie nie ma większości pozwalającej na uchwalenie poprawki konstytucyjnej – podkreślił zastępca RPO.

Wskazywał również, że Konstytucja określa mechanizmy kontroli procesu stanowienia i stosowania prawa, przyznając w tym zakresie szczególną rolę władzy sądowniczej. Przypomniał przy tym, że przynależność Polski do wspólnoty europejskiej oznacza, że obywatel może poszukiwać ochrony swoich praw nie tylko przed polskimi organami władzy sądowniczej, ale również przed organami międzynarodowymi takimi jak Europejski Trybunał Praw Człowieka oraz Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Zastępca RPO zwracał uwagę, że obywatele mogą domagać się, aby sądy polskie odmówiły stosowania ustawy, jeśli nie da się jej pogodzić z ratyfikowaną umową międzynarodową lub prawem stanowionym przez organizację międzynarodową, w szczególności z prawem stanowionym przez Unię Europejską. Prawo to, zgodnie z Konstytucją, może być bowiem stosowane bezpośrednio i ma ono pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

Stanisław Trociuk odniósł się również do zasady podziału i równowagi władz, określonej w Konstytucji RP. Wskazywał, że Konstytucja nie ustanawia żadnej hierarchii tych władz. Władza ustawodawcza i wykonawcza nie są więc władzami hierarchicznie wyższymi w stosunku do władzy sądowniczej. Jak zauważył zastępca RPO pogląd, że władza Sejmu i Senatu jako organów władzy ustawodawczej jest nadrzędna wobec organów władzy wykonawczej, które nie pochodzą z bezpośrednich wyborów, oraz wobec organów władzy sądowniczej, w których skład wchodzą sędziowie powoływani, a nie wybierani, nie znajduje żadnego normatywnego wsparcia w treści Konstytucji.  - Jest on – jak się wydaje – refleksem obowiązującego w przeszłości art. 20 Konstytucji PRL, według którego Sejm był najwyższym organem władzy państwowej – podkreślał Trociuk.

- Tylko pełna realizacja zasady podziału władz, w szczególności zaś respektowanie niezależności i niezawisłości władzy sądowniczej, może zapewnić efektywną ochronę praw jednostki. Zasada podziału władzy nie ma bowiem charakteru technicznego czy organizacyjnego, jej celem jest ochrona praw człowieka przez uniemożliwienie nadużywania władzy przez którykolwiek ze sprawujących ją organów – zaznaczał zastępca RPO.

Podkreślił, że wszelkie próby ograniczenia sfery niezależności i niezawisłości władzy sądowniczej w istocie wymierzone są w system ochrony praw człowieka. Odniósł się przy tym do kolejnych zmian ustaw regulujących pracę Trybunału Konstytucyjnego oraz projektowanej nowelizacji ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa. 

- Warunkiem rządów prawa i podstawową gwarancją rzetelności procesu sądowego jest więc zachowanie niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Jest to również warunek konieczny, aby można było uznać, że Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r. wciąż wypełnia swoją podstawową funkcję najwyższego prawa gwarantującego ochronę praw i wolności człowieka i obywatela – podsumował zastępca rzecznika praw obywatelskich.

W uroczystej sesji Sejmiku Województwa Łódzkiego wzięli udział m.in. Józef Zych, były marszałek Sejmu i przewodniczący Zgromadzenia Narodowego w 1997 roku, Andrzej Rzepliński były prezes Trybunału Konstytucyjnego, Marek Mazur, przewodniczący sejmiku, Witold Stępień, marszałek województwa.