Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Każdy z kościołów i związków wyznaniowych w Rzeczypospolitej ma uregulowany odrębnymi ustawami tryb, w jakim rozpatrywane są wnioski o zwrot własności majątków odebranych tym podmiotom w okresie PRL. Zajmują się tym specjalne komisje, złożone z przedstawicieli strony rządowej i strony „wyznaniowej”; pierwowzorem tych organów była, stworzona jeszcze w 1989 r., Komisja Majątkowa, dotycząca mienia odebranego Kościołowi Katolickiemu. Ponieważ od orzeczeń takich komisji nie ma odwołania, Rzecznik Praw Obywatelskich od lat domagał się, by orzeczenia te podlegały kontroli niezawisłego sądu.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 13 marca 2013 r., sygn. K 25/10, dotyczący Komisji Majątkowej i Komisji Regulacyjnej do spraw Gmin Wyznaniowych Żydowskich, wydany z wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich (z 7 grudnia 2010 r., RPO-631137/09), w ocenie Rzecznika, stwarza taką możliwość. Ponieważ jednak brak jest przepisów procesowych określających tryb i terminy wnoszenia skargi do sądu, Rzecznik dwukrotnie interweniował w tej sprawie u kolejnych Ministrów Administracji; niestety bezskutecznie (wystąpienia w sprawie z 31 marca 2015 r. i z 28 października 2016 r.; odpowiedź Ministra z 29 listopada 2016 r.). Kwestii tej nie udało się także przesądzić w precedensowej sprawie rozpatrywanej przez skład 7 sędziów NSA (sygn. II OPS 1/08), a dotyczącej Komisji Majątkowej, do której to sprawy Rzecznik także przystąpił (pisma procesowe: z 24 października 2013 r., nr RPO-607332/09 i z 2 listopada 2016 r.). NSA postanowieniem z 3 kwietnia 2017 r. umorzył postępowanie sądowoadministracyjne wyłącznie z tego powodu, że Komisję Majątkową zlikwidowano i nie wskazano jej następcy prawnego.

W tej sytuacji Rzecznik Praw Obywatelskich przystąpił do sprawy indywidualnej (prowadzonej od lat w Biurze Rzecznika), a zawisłej obecnie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym, dotyczącej działalności Komisji Regulacyjnej do spraw Gmin Wyznaniowych Żydowskich. W tej sprawie dwóch właścicieli lokali mieszkalnych w zreprywatyzowanym budynku komunalnym w Krakowie domagało się stwierdzenia nieważności orzeczenia Komisji naruszającego ich prawa. Pismem procesowym z 18 kwietnia 2017 r. Rzecznik przystąpił do tego postępowania popierając stanowisko obywateli, jednocześnie przedstawiając obszerną argumentację prawną i konstytucyjną na rzecz dopuszczenia kontroli orzeczeń regulacyjnych przez sądy administracyjne – w taki sposób, jak kontrolowane są decyzje administracyjne. Przedstawiciel Rzecznika uczestniczył również w rozprawie przed NSA w dniu 21 kwietnia 2017 r., przedstawiając także dotychczasowe działania RPO na rzecz umożliwienia sądowej kontroli orzeczeń Komisji. Wyrokiem z 28 kwietnia 2017 r. (sygn. II OSK 2099/15) Naczelny Sąd Administracyjny potwierdził stanowisko Rzecznika, że sąd administracyjny może badać działalność komisji regulacyjnych, a wydawane przez nie orzeczenia mają charakter prawny decyzji administracyjnych. Utrzymał tym samym w mocy wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie stwierdzający nieważność orzeczenia Komisji Regulacyjnej z 2001 r.

Sprawa ta ma charakter precedensowy, gdyż jest to pierwsze orzeczenie NSA przełamujące wieloletnią, ustabilizowaną jeszcze na początku lat 90., linię orzeczniczą sądów administracyjnych, które dotychczas jednolicie odrzucały skargi na orzeczenia komisji regulacyjnych, uznając, że nie są władne kontrolować ich działalności. Dopiero wniosek Rzecznika do Trybunału Konstytucyjnego, w którym przedstawiono argumentację krytykującą poglądy prawne sądów administracyjnych przekonał Trybunał o konieczności stwierdzenia, że droga sądowa musi w tych sprawach przysługiwać. Z kolei stanowisko Trybunału Konstytucyjnego zostało uwzględnione przez skład orzekający NSA w sprawie indywidualnej; tym samym sąd administracyjny udzielił prawnej ochrony konstytucyjnym prawom obywateli. Sprawa ta jest znacznym sukcesem Rzecznika.