Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Przepisy regulujące działalność związków sportowych przewidują kary dyscyplinarne za krytykę członków tych związków, sędziów czy trenerów
• Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na stanowisku, że ustawa o sporcie daje związkom sportowym szerokie pole do arbitralności w tym zakresie
• W jego ocenie jest to daleko idącą ingerencją w wolność słowa zagwarantowaną w art. 54 Konstytucji RP
• Zastępca RPO Stanisław Trociuk przedstawił opinię w tej sprawie przewodniczącemu sejmowej Komisji Kultury Fizycznej, Sportu i Turystyki Tadeuszowi Tomaszewskiemu  

W odpowiedzi na prośbę przewodniczącego Komisji ZRPO Stanisław Trociuk przekazał stanowisko nt.  stwierdzonych przez RPO nieprawidłowości w polskich związkach sportowych w latach 2023-2024.

W tym okresie Rzecznik prowadził kilkadziesiąt spraw związanych z funkcjonowaniem polskich związków sportowych. Skargi dotyczyły m.in. odpowiedzialności za krytykę działalności związków sportowych, konieczności podpisywania oświadczeń zobowiązujących do zachowania poufności przez 20 lat, dyskryminacji ze względu na narodowość i płeć. 

Po analizie wyjaśnień Rzecznik kontynuuje działania w trzech sprawach dotyczących kwestii odpowiedzialności dyscyplinarnej za krytykę związków sportowych (VII.612.17.2024, VII.715.31.2023 i VII.612.6.2024). Źródłem zastrzeżeń Rzecznika jest niewystarczające zagwarantowanie ochrony praw i wolności obywateli na gruncie ustawy z 25 czerwca 2010 r. o sporcie i monopol prawny związków sportowych w zakresie ustanawiania reguł dyscyplinarnych, którym podlegają członkowie tych związków.

Cały problem został przez RPO dostrzeżony już w 2013 r. Rzecznik wówczas sygnalizował Ministrowi Sportu zastrzeżenia co do dotychczasowego sposobu uregulowania kwestii odpowiedzialności dyscyplinarnej. Wówczas, z inicjatywy Ministerstwa Sportu, 20 stycznia 2014 r. odbyło się spotkanie w sprawie potrzeby nowelizacji ustawy o sporcie. Finalnie jednak do nowelizacji ustawy nie doszło, a skargi do Rzecznika w dalszym ciągu napływały.

Rzecznik zwrócił się z kolejnym wystąpieniem do Ministra Sportu 7 września 2023 r. 27 października 2023 r. resort poinformował, że nie toczą się i nie są planowane w najbliższym czasie prace legislacyjne mające na celu zmianę przepisów ustawy o sporcie, odnoszących się do przyjętych zasad odpowiedzialności dyscyplinarnej, jak i szczególnej pozycji polskich związków sportowych. 

Napływające nadal do RPO skargi wskazują jednak, że problem nadal istnieje a nowelizacja ustawy jest konieczna. Obecnie w art. 13 ust. 1 pkt 2 przyznaje ona związkom sportowym wyłączne prawo do ustanawiania i realizacji reguł sportowych, organizacyjnych i dyscyplinarnych we współzawodnictwie sportowym organizowanym przez związek, z wyjątkiem reguł dyscyplinarnych dotyczących dopingu w sporcie. Art. 16 ust. 2 stanowi zaś, że nadzorem ministra właściwego do spraw kultury fizycznej nie są objęte decyzje dyscyplinarne i regulaminowe władz polskich związków sportowych związane z przebiegiem współzawodnictwa sportowego.

Wskazane przepisy stanowią jedyne regulacje dotyczące ustanawiania i realizacji reguł dyscyplinarnych na poziomie ustawy. W ocenie Rzecznika obecna regulacja zakłada nazbyt daleko idącą swobodę związków sportowych w tworzeniu i realizacji regulaminów dyscyplinarnych, które często są sformułowane w sposób nieostry. Może to prowadzić także do ograniczenia konstytucyjnych praw i wolności w sposób sprzeczny z zasadą proporcjonalności zawartą w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.

Przejawia się to szczególnie w przypadku ustanowienia kar dyscyplinarnych za „krytykę” członków związków sportowych, sędziów czy trenerów. Dla przykładu, takie rozwiązania przewidują m.in.:

• § 20 ust. 4 Regulaminu dyscyplinarnego Polskiego Związku Hokeja na Lodzie,
• art. 70 Regulaminu dyscyplinarnego Polskiego Związku Piłki Nożnej,
• § 55 Przepisów dyscyplinarnych Polskiego Związku Tenisa Stołowego; iv. § 23 ust. 3 pkt 3 i § 26 Regulaminu dyscyplinarnego Związku Piłki Ręcznej w Polsce,
• art. 316 ust. 46; art. 317 ust. 11; art. 318 ust. 10; art. 319 ust 20 Przepisów dyscyplinarnych Sportu Żużlowego,
• art. 47, 52 Regulaminu dyscyplinarny Polskiego Związku Judo.

Już sam fakt, że przepisy związków sportowych przewidują kary dyscyplinarne za „krytykę” członków związków, sędziów czy trenerów stanowi daleko idącą ingerencję w wolność słowa zagwarantowaną przez art. 54 Konstytucji RP. Pwszechnie używane w regulaminach pojęcie „krytyki” nie jest zazwyczaj zdefiniowane. W jego zakres mogą wchodzić więc: „publiczne krytykowanie orzeczeń sędziów”, „(publiczne) podważanie decyzji i/lub kompetencji sędziów”, „rażąca krytyka lub ostentacyjne komentowanie postanowień lub decyzji osób odpowiedzialnych na przebieg zawodów, w szczególności sędziów prowadzących zawody”, „publiczna wypowiedź lub działanie mogące naruszyć lub narazić na utratę dobrego wizerunku, np. krytyczne lub obraźliwe wypowiedzi”, „publiczna krytyka”, „podważanie autorytetu”. 

Sformułowania te są niejasne i nieostre, czego skutkiem może być daleko idąca uznaniowość organów dyscyplinarnych związków sportowych. Jedynie zaś regulamin Polskiego Związku Piłki Siatkowej przewiduje kontratyp, zgodnie z którym, jeśli krytyka jest uzasadniona - czyli oparta o prawdziwe okoliczności i wyrażona w obronie uzasadnionego interesu - nie może być podstawą wszczęcia postępowania dyscyplinarnego.  W innych przypadkach „krytyka” może być podstawą odpowiedzialności dyscyplinarnej, z którą wiążą się takie sankcje, jak kara pieniężna, upomnienie, nagana czy odsunięcie od funkcji. 

Tymczasem, mając na uwadze standard konstytucyjny, w celu ograniczenia korzystania z konstytucyjnych wolności i praw konieczne jest wprowadzenie odpowiednich regulacji ustawowych. Jest to możliwe tylko i wyłącznie wtedy, gdy proponowane ograniczenie uzasadnione jest koniecznością ochrony wartości z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, jest proporcjonalne i nie narusza istoty ograniczanego prawa czy wolności.

Można przyjąć, że stanowisko RRPO pośrednio podzielił Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 23 kwietnia 2008 r. (sygn. akt: SK 16/08). Chodziło o art. 52 ust 2 Kodeksu Etyki Lekarskiej, zgodnie z którym lekarz powinien zachować szczególną ostrożność w formułowaniu opinii o działalności zawodowej innego lekarza, zwłaszcza nie powinien publicznie dyskredytować go w jakikolwiek sposób. TK stwierdził, że pojęcie „dyskredytowania” powinno być interpretowane tak, by oznaczało „publiczną wypowiedź niezgodną z prawdą lub bez związku z ochroną interesu publicznego, wyłącznie lub przede wszystkim w celu podważenia autorytetu innego lekarza”. Tylko taka ścisła interpretacja nie będzie stanowiła naruszenia konstytucyjnej zasady wolności słowa.

Z taką argumentacją RPO zwrócił się nie tylko do Ministra Sportu, ale też m.in. do Polskiego Związku Piłki Nożnej, Polskiego Związku Motorowego, Polskiego Związku Piłki Ręcznej. Ich władze nie podzieliły jednak poglądu RPO. Wskazały, że możliwości karania za krytykę są niezbędne z uwagi na konieczność ochrony niezależności sędziów w czasie rozgrywek (dodano, że decyzje sędziów często są publicznie krytykowane i podważane przez trenerów i zawodników, są próby wywierania presji na sędziach). 

Ponadto związki poinformowały, że nakładanie kar dyscyplinarnych ma dotyczyć tylko wypadków, gdy krytyce towarzyszą zachowania agresywne, obraźliwe lub obelżywe. Jak jednak wskazują skargi do RPO kary te są nakładane także w innych przypadkach. Związki podnosiły również, że dotychczas  przepisy ustawy o sporcie nie zostały uznane za niezgodne z Konstytucją, a także korelują one z regulacjami federacji międzynarodowych. Wskazywano też, że penalizowana jest jedynie krytyka publiczna, zaś krytyka złożona w formie protestu regulaminowego lub podniesiona na forum związkowym jest w każdym wypadku dozwolona.

Rzecznik nadal jednak stoi na stanowisku, że obecna ustawa o sporcie daje związkom sportowym szerokie pole do arbitralności w tym zakresie i pozostawia organom dyscyplinarnym związku zbyt dużą swobodę ingerowania w wolność słowa.

VII.612.1.2025