Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Niewpuszczenie publicysty do Wielkiej Brytanii miało być motywowane racjami światopoglądowymi
• Swoboda wypowiedzi nie może ograniczać się do poglądów postrzeganych jako nieszkodliwe - odnosi się w równym stopniu do tych, które obrażają czy oburzają. Takie są wymagania pluralizmu, tolerancji i otwartości na inne poglądy
• Z drugiej zaś strony Europejski Trybunał Praw Człowieka nie obejmuje ochroną prawną wypowiedzi ksenofobicznych czy podżegających do nienawiści
• AKTUALIZACJA: Rafał Ziemkiewicz nie został aresztowany, uwięziony lub pozbawiony wolności; działania polegały na wyjaśnieniu jego sytuacji imigracyjnej, ocenie stanu faktycznego i prawnego, a następnie wydaniu decyzji odnośnie wjazdu - informuje RPO ambasada RP w Londynie 
• Czynności te nie przekroczyły kilku godzin, w czasie których miał on możliwość zwrócenia się o pomoc tłumacza lub pomoc medyczną
• Podjęte działania konsularne w sprawie należy uznać za ponadstandardowe - dodano

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek poprosił o informacje o sprawie Agnieszkę Kowalską, chargé d’affaires a.i. ambasady RP w Londynie. Chodzi m.in. o czasowe pozbawienie R. Ziemkiewicza dostępu do leków.

Media poinformowały o zatrzymaniu Rafała Ziemkiewicza 2 października 2021 r. na lotnisku Heathrow. Został przesłuchany, przystąpiono do pobrania odcisków palców oraz wykonania zdjęć. Uzasadniano to tym, że jego poglądy i postępowanie „nie są zgodne z brytyjskimi wartościami”. Procedura trwała kilka godzin i wiązała się z odebraniem rzeczy osobistych, dokumentów oraz telefonu. Miał on też zostać pozbawiony dostępu do leków.

Niewpuszczenie R. Ziemkiewicza do Wielkiej Brytanii miało być motywowane racjami światopoglądowymi. Należy zauważyć, że wolność słowa, wolność wypowiedzi czy głoszenia poglądów stanowi „niepodważalnie jeden z filarów demokratycznego państwa prawnego”. Wolność słowa, gwarantowana w art. 10 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, której sygnatariuszami są zarówno Polska, jak i Wielka Brytania, jest warunkiem rozwoju społeczeństwa i samorealizacji jednostki. 

W literaturze i orzecznictwie wskazuje się, że swoboda wypowiedzi nie może ograniczać się do informacji i poglądów, które są odbierane przychylnie albo postrzegane jako nieszkodliwe lub obojętne, lecz odnosi się w równym stopniu do takich, które obrażają, oburzają lub wprowadzają niepokój. Takie są wymagania pluralizmu, tolerancji i otwartości na inne poglądy. 

Jednocześnie wymaga podkreślenia, że wolność słowa nie jest wartością absolutną, niepodlegającą jakimkolwiek ograniczeniom. W każdym przypadku jej limitowania niezbędne jest przeprowadzenie procesu ważenia w imię zasady proporcjonalności. Analizie poddać również należy każdy rodzaj działań władz publicznych zmierzający do ograniczania poglądów odmiennych, czy kontrowersyjnych, tak by zweryfikować ich zgodność ze wspomnianą zasadą proporcjonalności. 

Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka uznaje, że ochroną prawną na gruncie art. 10 Konwencji nie są objęte wypowiedzi ksenofobiczne czy podżegające do nienawiści (np. decyzja z 27 czerwca 2017 r., skarga nr 34367/14, Belkacem przeciwko Belgii).

W świetle orzecznictwa ETPC nie podlegają ochronie prawnej w ramach ochrony wolności wyrażania opinii wypowiedzi, które zmierzają do zaprzeczenia innym prawom i wartościom chronionym w Konwencji. W takich przypadkach adekwatne jest zastosowanie art. 17 Konwencji, czyli odmowa ochrony.

Mając na względzie konieczność wyjaśnienia sprawy, RPO prosi o informacje na temat działań polskich służb konsularnych, w tym kwestii czasowego pozbawienia R. Ziemkiewicza dostępu do leków na cukrzycę. Pyta też, czy ambasada zna inne przypadki niewpuszczenia obywateli Polski do Wielkiej Brytanii ze względu na prezentowane przez nich poglądy.

Odpowiedź konsul Jolanty Srebrakowskiej

W Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej ogólne kwestie imigracji i przekraczania granic reguluje Immigration Act 1971. Dodatkowym do ww. ustawy dokumentem, który w sposób szczegółowy reguluje przyjazdy krótkoterminowe do kraju, jest akt prawny Immigration Rules for Visitor. W załączniku V w sekcji 3 tego dokumentu znajdują się przepisy odnośnie przypadków, kiedy wjazd danej osoby do Zjednoczonego Królestwa jest możliwy ze względu na wymogi dotyczące odpowiedniego zachowania (suitability requirements for all vistors). 

Rzeczpospolita Polska została zaliczona (do kraju), z którego przyjazdy krótkoterminowe (do 6 miesięcy) nie wymagają wcześniejszego uzyskania wizy wjazdowej do Zjednoczonego Królestwa. Oznacza to, że decyzja o przyznaniu prawa do wjazdu na terytorium Zjednoczonego Królestwa podejmowana jest w chwili przekraczania granicy. Prawo do wjazdu nie zostanie przyznane, jeśli uprawniony podmiot brytyjski uzna, że odmowa wjazdu do Zjednoczonego Królestwa sprzyja dobru publicznemu, biorąc pod uwagę m.in. zachowanie, charakter, powiązania osoby ubiegającej się o prawo do wjazdu lub inne przyczyny powodują, że wjazd danej osoby do kraju byłby niepożądany. 

Każdorazowo podstawą działań konsula są przepisy ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. - Prawo konsularne (Dz.U. z 2021 r. poz. 823). Zgodnie z przepisem art. 20 ust. 1 „Konsul udziela pomocy obywatelowi polskiemu, w szczególności w razie poważnego wypadku lub ciężkiej choroby, aresztowania lub zatrzymania tego obywatela, w razie aktu przemocy, którego ofiarą padł obywatel polski, w razie zgonu obywatela polskiego lub konieczności nagiego powrotu obywatela polskiego pozbawionego środków finansowych do Rzeczypospolitej Polskiej albo do państwa zamieszkania”.

Podkreślenia wymaga fakt, że pan Rafał Ziemkiewicz nie został przez władze brytyjskie aresztowany, uwięziony lub pozbawiony wolności, a działania podjęte wobec niego polegały na wyjaśnieniu jego sytuacji imigracyjnej, dokonaniu oceny stanu faktycznego i prawnego, a następnie wydaniu decyzji odnośnie wjazdu do Zjednoczonego Królestwa. 

Z informacji uzyskanych od władz Zjednoczonego Królestwa wynika, iż działania w stosunku obywatela polskiego polegały m.in. na przesłuchaniu go, wydaniu decyzji odmownej oraz wręczeniu biletu na najbliższy, bezpośredni lot do Polski z lotniska, na którym przebywał.

W czasie wykonywania tych czynności oficer, zgodnie z przepisami prawa brytyjskiego oraz przyjętą praktyką i standardami, ze względów bezpieczeństwa zarówno tej osoby, jak i oficerów straży granicznej zdeponował rzeczy osobiste należące do osoby, która poddawana jest kontroli.

Czynności względem pana Rafała Ziemkiewicza nie przekroczyły kilku godzin, w czasie których miał możliwość zwrócenia się o pomoc tłumacza lub pomoc medyczną. 

Po uzyskaniu zgłoszenia o incydencie z udziałem pana Rafała Ziemkiewicza konsul dyżurny, w dniu 2 października 2021 r. (sobota) udał się na lotnisko Heathrow, gdzie nawiązał kontakt zarówno z samym zainteresowanym, jak i oficerem straży granicznej. 

Pomimo czasowego zdeponowania telefonu komórkowego pan Rafał Ziemkiewicz miał zapewniony dostęp do telefonu stacjonarnego. W tym miejscu zważyć należy, że z relacji pana Rafała Ziemkiewicza wynika, iż nie wnioskował o wskazaną wyżej pomoc.

Ewentualne obawy dotyczące braku dostępu do leków mogłyby się ziścić w sytuacji, gdyby czas planowanych czynności Border Force został znacząco przedłużony. 

Konsul dyżurny nawiązał również bezpośredni kontakt z oficerem straży granicznej, który wytłumaczył sytuację pana Rafała Ziemkiewicza oraz przekazał ustnie powody wydania decyzji odmownej wjazdu do Zjednoczonego Królestwa.

W przypadku pana Rafała Ziemkiewicza uznano, że głoszone przez niego treści noszą znamiona wypowiedzi antysemickich oraz islamofobicznych, co stoi w sprzeczności z wartościami brytyjskimi, a ich rozpowszechnianie może stanowić przestępstwo. 

Mając na uwadze szacowaną liczbę Polaków w Zjednoczonym Królestwie (1 milion 100 tysięcy złożonych wniosku o status osiedleńczy), szacowaną dzienną liczbę Polaków przekraczających granicę Zjednoczonego Królestwa (tysiące) oraz zasoby służby konsularnej, podjęte działania konsularne należy uznać za ponadstandardowe. 

Na uwagę zasługuje również fakt, iż na podstawie obowiązujących przepisów prawa konsul upoważniony jest do respektowania przepisów prawa państwa przyjmującego. Jednocześnie konsul nie jest uprawniony do oceny stanu faktycznego i prawnego dokonanego przez organy brytyjskie w ramach ustawowych uprawnień, kwestionowania czy zaskarżania aktów wydanych przez organy brytyjskiego w indywidualnych sprawach ani nie działa w charakterze pełnomocnika. 

Pan Rafał Ziemkiewicz został poinformowany o procedurze mającej na celu uzyskanie dodatkowych wyjaśnień, sposobie złożenia ”Application for Entry Clearance" i właściwym funkcjonalnie organie brytyjskim. Niezależnie od powyższego otrzymał również informację na temat możliwości uzyskania porady prawnej w języku polskim przez profesjonalne podmioty świadczące usługi w okręgu konsularnym Ambasady Rzeczypospolitej Polskiej w Londynie. 

Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Londynie nie posiada dostępu do rejestrów Zjednoczonego Królestwa, a tym samym nie posiada szczegółowych informacji odnośnie powodów odmowy wstępu na terytorium Zjednoczonego Królestwa. Powody te wskazywane są w indywidualnych decyzjach, które otrzymują osoby starające się przekroczyć granicę. 

Z dostępnych publicznie oficjalnych statystyk wynika, że w pierwszym kwartale 2021 roku wyjaśnień wymagała sytuacja imigracyjna 160 obywateli polskich (na 4834 wszystkich przypadków), zaś w II kwartale tego roku 234 obywateli polskich (na 5627 wszystkich przypadków). 

VII.531.84.2021