Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich przekazał Minister Zdrowia najistotniejsze zastrzeżenia do projektu nowelizacji ustawy  o zmianie ustawy o ochronie zdrowia psychicznego i innych ustaw (nr UD274)
• Projekt  w sposób nieuzasadniony i nadmierny ingeruje w prawa i wolności obywatelskie - napisał Marcin Wiącek do min. Jolanty Sobierańskiej-Grendy
• Dlatego RPO prosi o rozważenie wstrzymania dalszych prac nad projektem w zakresie wykraczającym poza niezbędny obszar dotyczący zmian w terminologii wykorzystanej w przepisach ustawy, która jest archaiczna i może przyczyniać się do stygmatyzacji osób dotkniętych zaburzeniami psychicznymi

RPO przedstawia najważniejsze zastrzeżenia do projektu z 3 października 2025 r., zgłoszone 9 grudnia podczas posiedzenia Komisji Ekspertów ds. Ochrony Zdrowia Psychicznego. Podkreśla, że zgłoszone wcześniej zastrzeżenia nie zostały uwzględnione w obecnym projekcie, co tym bardziej budzi obawy dotyczące proponowanych zmian.

Proponowana zmiana art. 23 ust. 1 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego 

Obecnie prawo wymaga łącznego spełnienia przesłanek przyjęcia do szpitala psychiatrycznego bez zgody: przesłanki medycznej (choroby psychicznej) oraz bezpośredniego zagrożenia życia pacjenta lub życia i zdrowia innych osób. Projekt przewiduje dodanie tzw. przesłanki psychologicznej – co w praktyce prowadziłoby do stworzenia zupełnie nowego modelu przyjęć, który wprowadza trudny do obiektywnego zweryfikowania przez lekarza model oceny zdolności spostrzegania i oceny rzeczywistości oraz kierowania własnym postępowaniem. Nie ma żadnego wyjaśnienia tej fundamentalnej zmiany. Wymagałaby ona precyzyjnego uzasadnienia i analizy skutków regulacji.

Zmiany w art. 29 uozp

W przepisie ws. wnioskowego trybu przyjęcia do szpitala proponuje się zastąpienie pojęcia „choroba psychiczna” terminem „zaburzenia psychiczne”. Oznacza to znaczące rozszerzenie kręgu osób, które mogą być objęte tym trybem. Pojęcie „zaburzeń psychicznych” ma znaczenie szersze niż „choroba psychiczna”, co może skutkować nadmierną ingerencją państwa w prawo do wolności osobistej i do samostanowienia. Zmiana ta, pozbawiona uzasadnienia, rodzi poważne zastrzeżenia konstytucyjne. Potencjalnie prowadzi do tego, że niezdefiniowana grupa osób doświadczających szeroko rozumianych zaburzeń psychicznych mogłaby być przymusowo hospitalizowana bez zgody.

Projektowany art. 18b ust. 2 – zasady stosowania środków przymusu bezpośredniego w domach pomocy społecznej

Obecnie stosowanie unieruchomienia lub izolacji może trwać w DPS maksymalnie 8 godzin, a dalsze przedłużenie dopuszczalne jest jedynie w warunkach szpitalnych. Projekt rezygnuje z tego ograniczenia, powierzając decyzję o czasie stosowania przymusu lekarzowi, bez jakiegokolwiek limitu i bez merytorycznego uzasadnienia tak daleko idącej zmiany. Rodzi to poważne ryzyko naruszenia standardów ochrony praw tych osób.

Projektowane art. 18g i art. 18h – kontrola osobista

Propozycje są wzorowane na regulacjach wywodzących się z ustawy o Policji i Kkw, ale inkorporują je jedynie częściowo. Powoduje to liczne wątpliwości. Tak niekompletna regulacja w istotny sposób ogranicza prawa pacjentów i może prowadzić do nadużyć.

Istnieje realne ryzyko, że przyjęcie projektu doprowadzi do powstania regulacji, które w praktyce będą trudne lub niemożliwe do stosowania, pogłębiając problemy w obszarze ochrony zdrowia psychicznego. 

Konieczność zmiany modelu opieki psychiatrycznej jest bezsporna. Powinna ona jednak mieć charakter kompleksowy, być poprzedzona rzetelną debatą z udziałem wszystkich zainteresowanych środowisk oraz uwzględniać szczególną wrażliwość materii - podkreśla RPO.

V.7016.150.2025