Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatel nie mógł polecieć na urlop za granicę, bo w rejestrach Straży Granicznej wciąż była informacja o wydanym przez prokuratora zakazie opuszczania kraju -  mimo że 3 lata wcześniej uchylił go sąd
• Dziś przepisy nie regulują precyzyjnie, który organ powinien wykonać postanowienie o uchyleniu przez sąd, a wydanego przez prokuratora, takiego środka zapobiegawczego i przesłać jego kopię do SG
• W efekcie obywatelowi przysługuje roszczenie o naprawienie szkody zarówno wobec prokuratury, jak i sądu 
• Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawia Ministrowi Sprawiedliwości propozycję doprecyzowania przepisów
• AKTUALIZACJA 17.12.2024: Uchylenie lub zmiana środka zapobiegawczego powinny być natychmiast wykonane przez organ, który dokonał tego uchylenia/zmiany, w tym również przez organ II instancji - odpowiada MS, które nie widzi potrzeby zmian (całość w załączniku) 

Obywatel poskarżył się RPO, że Sąd Rejonowy uchylił orzeczony wobec niego w 2020 r. przez prokuratora środek zapobiegawczy w postaci zakazu opuszczania kraju. Mimo to w 2023 r. wnioskodawca został zatrzymany przez Straż Graniczną na lotnisku, gdy zamierzał lecieć na urlop za granicą.  Wskazał, że prawie przez 3 lat nie poinformowano SG o uchyleniu zakazu, czego skutkiem była niemożność wylotu za granicę. W związku z tym  stracił on równowartość ceny wycieczki – pond  5 tys. zł.

Kwestia wykonania w postępowaniu przygotowawczym postanowienia sądu w postaci powiadomienia Straży Granicznej o uchyleniu zakazu opuszczania kraju nie jest precyzyjnie uregulowana w przepisach postępowania karnego. Nie określają one bowiem, który organ powinien wykonać postanowienie i przesłać jego kopię do SG.

Zasadą ogólną Kodeksu postępowania karnego jest, że nadzór nad prawidłowością wykonania środków zapobiegawczych sprawuje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym - także prokurator. Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury nakłada na prokuratora obowiązek przesłania odpisów postanowień o uchyleniu środka zapobiegawczego w postaci zakazu opuszczania kraju, bądź jego zmianie organom wymienionym w ust. 1 i 5 (KG SG  i organ paszportowy).

Regulamin urzędowania sądów powszechnych dotyczący orzeczenia zakazu opuszczania kraju przez oskarżonego stanowi zaś: „O uchyleniu lub zmianie środka zapobiegawczego w postaci: zakazu opuszczania kraju zawiadamia się niezwłocznie Straż Graniczną". Nie ma jednak przepisu, by taki obowiązek sądu dotyczył również podejrzanego. Można zatem wnioskować, że obowiązek nadzoru nad wykonywaniem środków zapobiegawczych, w tym zakazu opuszczania kraju w postępowaniu przygotowawczym, obciąża zarówno sąd, jak i prokuraturę prowadzącą postępowanie. Dotyczy to również obowiązku informowania SG poprzez przesłanie odpisu postanowienia.

Prowadzi to do wniosku, że o uchyleniu zakazu opuszczania kraju SG powinien zawiadomić - „niezwłocznie" - Sąd Rejonowy odpisem swego postanowienia. Na Prokuraturze Rejonowej - jako na organie prowadzącym postępowanie - ciążył jednak obowiązek sprawdzenia tej okoliczności i, wobec stwierdzenia niezrealizowania obowiązku przez sąd, powiadomienia SG z własnej inicjatywy.

Wnioskodawca został pouczony przez Prokuraturę Okręgową o przysługującym mu roszczeniu o naprawienie szkody zarówno wobec Prokuratury Rejonowej, jak i Sądu Rejonowego.

W ocenie RPO cała sytuacja może świadczyć o luce w przepisach, polegającej na braku jednoznacznego określenia, na którym z organów -  gdy postanowienie o zakazie opuszczania kraju wydał prokurator, lecz uchylił je sąd - ciąży obowiązek poinformowania SG o uchyleniu tego środka zapobiegawczego.

Marcin Wiącek zwraca się do min. Adama Bodnara o odniesienie się do tych uwag i rozważenie zainicjowania odpowiednich działań legislacyjnych.

II.519.433.2024