Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• 8 kwietnia 2022 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uwzględnił skargę Rzecznika Praw Obywatelskich na decyzję organu podatkowego po raz kolejny odmawiającą obywatelowi umorzenia zaległości podatkowej 
• Sąd pierwszej instancji podzielił stanowisko RPO, że w tej sprawie organy przekroczyły dopuszczalne granice uznania administracyjnego
• Wystąpienie chociażby jednej z przesłanek tj. "interesu publicznego" lub "ważnego interesu podatnika" może być wystarczające do udzielenia ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego
• Wyrok jest nieprawomocny (sygn. akt III SA/Wa 2470/21)
• AKTUALIZACJA: 23 sierpnia 2023 r. Naczelny Sąd Administracyjny (sygn. akt III FSK 1128/22) oddalił skargę kasacyjną organu podatkowego i utrzymał wyrok WSA, który tym samym stał się prawomocny 

Do Biura RPO zwrócił się obywatel wskazując, że od 2016 r. bezskutecznie ubiega się o udzielenie ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego, powstałego na skutek zakończonego postępowania upadłościowego obejmującego likwidację jego majątku.

Wnioskodawca wyjaśnił, że w obowiązującym w 2015 r. stanie prawnym zobowiązany był do rozpoznania umorzenia w ramach procedury upadłościowej jako przychodu podlegającego opodatkowaniu. Co istotne przepis, na podstawie którego powstał przychód po stronie obywatela został zmieniony z dniem 1 stycznia 2016 r., a więc zaledwie 3 miesiące po tym jak zakończyła się sprawa upadłościowa. Obecnie do przychodów nie zalicza się umorzonych zobowiązań, w tym także umorzonych pożyczek (kredytów), jeżeli umorzenie zobowiązań jest związane z postępowaniem restrukturyzacyjnym lub postępowaniem upadłościowym.

Przez lata obywatel kwestionował niekorzystne decyzje organów podatkowych odmawiające umorzenia mu zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę w znacznej wysokości, skarżąc je do sądów administracyjnych.

Po tym jak sprawa trafiła do NSA, który potwierdził, że w ramach postępowania o udzielenie ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego, należy brać pod uwagę genezę powstania zobowiązania podatkowego, obywatel miał nadzieję na jej korzystne zakończenie. Niestety organy podatkowe obu instancji ponownie stwierdziły, że nie ma podstaw do umorzenia zaległości podatkowej z odsetkami.

Zrezygnowany podatnik zwrócił się do RPO sygnalizując, że instytucja udzielenia ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego jest w praktyce "martwa".

Interwencja RPO

Sprawą zainteresował się RPO. Korzystając z możliwości wniesienia skargi do sądu administracyjnego w dłuższym terminie 6 miesięcy, RPO postanowił przedstawić merytoryczne stanowisko.

Rzecznik nie zgodził się z organami podatkowymi, które twierdziły, że zaistniała w sprawie podatnika przesłanka "interesu publicznego" wynikająca z okoliczności powstania zaległości podatkowej nie jest wystarczająca do przyznania ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego. Rzecznik argumentował, że wniosek fiskusa świadczy o przekroczeniu dopuszczalnych granic uznania administracyjnego i narusza zasady konstytucyjne, w tym zasadę sprawiedliwości i zasadę zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa (art. 2 Konstytucji RP).

RPO podkreślał, że z jednej strony obywatel w ramach postępowania upadłościowego uzyskuje ochronę z uwagi na wyjątkowo trudną sytuację, w której znalazł się z przyczyn niezawinionych od siebie, z drugiej strony organ podatkowy nie uwzględnia tych samych okoliczności stwierdzając, że na gruncie podatkowym zobowiązanie wynikające nota bene z tzw. wirtualnego przychodu, powinno zostać spełnione, łącznie z odsetkami.

Zdaniem RPO rozstrzygnięcia organów podatkowych wydane w niniejszej sprawie aprobują powstanie zjawiska, jakim jest tzw. spirala zadłużenia. W rezultacie dochodzi do swoistego przekształcenia zobowiązań cywilnoprawnych w zobowiązania publicznoprawne.

Tym samym, skoro ustawodawca docelowo zdecydował o wyłączeniu spod opodatkowania kwot wynikających z dokonanych umorzeń w ramach postępowania upadłościowego, niezrozumiałe jest niezastosowanie ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego w postaci jego umorzenia z odsetkami, a więc instrumentu prowadzącego w istocie do analogicznych skutków.

Orzeczenie WSA w Warszawie

Sąd pierwszej instancji uznał za zasadną skargę RPO i uchylił decyzję Dyrektora Izby Administracji Skarbowej w Warszawie. 

W ustnym uzasadnieniu do wydanego rozstrzygnięcia, WSA w Warszawie potwierdził stanowisko Rzecznika, że doszło do przekroczenia dopuszczalnych granic uznania administracyjnego. Sąd dodatkowo podkreślił, że celem instytucji udzielenia ulgi w spłacie zobowiązania podatkowego powinna być naprawa działań organów podatkowych, ale także i ustawodawcy.

Wyrok jest nieprawomocny.

Problematyka dotycząca podatkowych decyzji uznaniowych

Analiza skarg obywatelskich napływających do Biura RPO wskazuje na problem natury generalnej związany z instytucją udzielenia ulg w spłacie zobowiązań podatkowych.

Organy podatkowe zazwyczaj odmawiają obywatelom umorzenia zaległości podatkowej z odsetkami. Sprawy takie trafią do sądów administracyjnych. Ze względu jednak na specyfikę decyzji uznaniowych kontrola ich legalności jest ograniczona. 

W praktyce prowadzi to do sytuacji, w których podatnicy, pomimo korzystnych dla siebie rozstrzygnięć sądów administracyjnych, wciąż otrzymują decyzje odmowne w przedmiocie udzielania ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych. Zazwyczaj przy ponownym rozpatrywaniu spraw organy podatkowe jedynie korygują uchybienia dostrzeżone przez sądy administracyjne i następnie powołują się na możliwość wydania negatywnego dla strony rozstrzygnięcia, nawet przy ustaleniu istnienia przesłanki "ważnego interesu podatnika" lub "interesu publicznego".

V.511.125.2021