Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• W niektórych jednostkach penitencjarnych stanowiska prysznicowe dla osób pozbawionych wolności nie gwarantują minimum intymności podczas kąpieli – wynika z ustaleń Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur
• Nie spełnia to standardu Europejskich Reguł Więziennych, rodzi poczucie wstydu, stanowi nieuzasadnioną dolegliwość i stwarza ryzyko naruszenia zakazu poniżającego traktowania
• Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Wojciech Brzozowski zwraca się o podjęcie odpowiednich działań do dyrektora generalnego Służby Więziennej płk. Andrzeja Pecki
• AKTUALIZACJA 7.01.2025: Wymagania, o których mowa w ERW są spełnione zarówno na gruncie prawnym, jak i faktycznie w zakładach karnych i aresztach śledczych wraz z utworzeniem pomieszczeń do kąpieli (łaźni), a postulaty dotyczące stosowania dodatkowych przesłon wykraczają poza tą regulację - głosi odpowiedź
• CZSW negatywnie opiniuje rozwiązania, których skutkiem będzie tworzenie w pomieszczeniach służących do kąpieli takich rozwiązań technicznych, gdzie osoba dozorująca nie będzie mogła zaobserwować, co się dzieje w tym pomieszczeniu i przeciwdziałać próbom gwałtu, pobicia lub innym zagrażającym zachowaniom 

Wizytacje KMPT z lat 2023–2024 wskazują, że mamy do czynienia z sytuacjami dwojakiego rodzaju: albo stanowiska prysznicowe nie są wydzielone w ogóle, albo są wprawdzie wydzielone, lecz nie mają zasłon umożliwiających odgrodzenie się od innych osób. Takie sytuacje KMPT odnotował dwukrotnie w 2023 r. oraz czterokrotnie w 2024 r.

W ocenie RPO poszanowanie godności osobistej osadzonych oznacza również szacunek dla indywidualnego poczucia wstydu, które może towarzyszyć grupowym prysznicom. Osadzonym powinno się zatem zapewnić elementarną intymność w czasie kąpieli.

Europejskie Reguły Więzienne podkreślają, że więźniowie powinni mieć dostęp do pomieszczeń sanitarnych, które są higieniczne i respektują ich prywatność. Opisane sytuacje świadczą, że standard ten nie jest respektowany, co potęguje uczucie wstydu, stanowi nieuzasadnioną dolegliwość i stwarza ryzyko naruszenia zakazu poniżającego traktowania.

Problem wystąpił zarówno na oddziałach dla mężczyzn, jak i kobiet, co budzi również obawy o przeciwdziałanie przemocy ze względu na płeć i przemocy seksualnej (SGBV). 

ZRPO Wojciech Brzozowski zwraca się do DGSW o podjęcie efektywnych działań w celu zapewnienia, że stanowiska prysznicowe w jednostkach penitencjarnych są wydzielone i mają zasłony umożliwiające zachowanie intymności w czasie kąpieli. Ponadto występuje o dokonanie przeglądu sytuacji w jednostkach penitencjarnych i przedstawienie RPO następujących danych:

•    w ilu jednostkach penitencjarnych brak jest wydzielonych stanowisk prysznicowych (ze wskazaniem, które to jednostki);
•    w ilu jednostkach, mimo wydzielenia wszystkich stanowisk prysznicowych, stwierdzono brak zasłon.

ZRPO prosi także płk. Andrzeja Peckę o poinformowanie o stanowisku i podjętych działaniach.

Odpowiedź płk Andrzeja Pecki, dyrektora generalnego SW

Po dokonaniu szczegółowego przeglądu ilości i stanu łaźni w jednostkach penitencjarnych, okręgowe inspektoraty Służby Więziennej przesłały stosowne informacje do Centralnego Zarządu Służby Więziennej. W wyniku zebranych danych należy stwierdzić, iż ogółem we wszystkich jednostkach penitencjarnych utworzono 809 pomieszczeń do kąpieli dla osób pozbawionych wolności, w tym 774 łaźni wyposażono w wydzielone stanowiska prysznicowe. Jednocześnie, w 330 łaźniach zastosowano dodatkowo przesłony oddzielające od innych osadzonych w czasie kąpieli.

W wyniku dokonanego ww. przeglądu zidentyfikowano 35 łaźni dla osadzonych, w których nie wydzielono jeszcze poszczególnych stanowisk prysznicowych. Przedmiotowe łaźnie znajdują się w niżej wymienionych jednostkach penitencjarnych:

1.    Oddział Zewnętrzny w Strzelewie Aresztu Śledczego w Bydgoszczy - 1 łaźnia z 2 w jednostce (oddział obecnie wyłączony z użytkowania);
2.    Areszt Śledczy w Bytomiu - 1 łaźnia z 7 w jednostce;
3.    Oddział Zewnętrzny w Zabrzu Aresztu Śledczego w Bytomiu - 3 łaźnie z 10 w jednostce;
4.    Areszt Śledczy w Tarnowskich Górach - 1 łaźnia z 5 w jednostce;
5.    Zakład Karny w Tarnowie - 1 łaźnia z 9 w jednostce;
6.    Oddział Zewnętrzny w Tarnowie - Mościcach Zakładu Karnego w Tarnowie - 1 łaźnia z 5 w jednostce;
7.    Zakład Karny w Łowiczu - 2 łaźnie z 12 w jednostce;
8.    Zakład Karny w Kluczborku - 4 łaźnie z 5 w jednostce;
9.    Zakład Karny we Włocławku -1 łaźnia z 26 w jednostce;
10.    Zakład Karny w Sieradzu - 3 łaźnie z 9 w jednostce;
11.    Oddział Zewnętrzny Zakładu Karnego w Sieradzu - 2 łaźnie z 2 w jednostce;
12.    Oddział Zewnętrzny w Kaliszu Aresztu Śledczego w Ostrowie Wlkp. - 1 łaźnia z 1 w jednostce;
13.    Zakład Karny Nr 1 w Łodzi - 1 łaźnia z 15 w jednostce;
14.    Zakład Karny w Rawiczu - 1 łaźnia z 4 w jednostce;
15.    Areszt Śledczy w Kielcach -8 łaźni z 11 w jednostce;
16.    Zakład Karny w Pińczowie -1 łaźnia z 3 w jednostce;
17.    Zakład Karny w Rzeszowie - 2 łaźnie z 16 w jednostce;
18.    Oddział Zewnętrzny w Płońsku Zakładu Karnego w Płocku - 1 łaźnia z 2 w jednostce.

Uprzejmie informuję, że działania realizowane i planowane do podjęcia przez Służbę Więzienną w 2024 roku oraz kolejnych latach w sferze przedsięwzięć remontowych, zostaną ukierunkowane na wykonanie niezbędnych wygrodzeń poszczególnych stanowisk prysznicowych we wszystkich łaźniach dla osadzonych użytkowanych w jednostkach penitencjarnych. Obecnie trwają prace planistyczne nad budżetem więziennictwa na 2025 rok, które w swoim zakresie przewidują wykonanie stosownych remontów łaźni.

Planowany poziom finansowania Służby Więziennej na 2025 rok w zakresie zadań remontowych daje realne podstawy, by dyrektorzy poszczególnych okręgowych inspektoratów Służby Więziennej przekazali stosowne środki finansowe podległym dyrektorom jednostek podstawowych do realizacji omawianych zadań. Stosowne polecenie o priorytetowym znaczeniu realizacji remontów łaźni dla osadzonych zostanie wystosowane niezwłocznie po ustaleniu wysokości planów budżetowych poszczególnych inspektoratów.

W zakresie stosowania dodatkowych zasłon oddzielających osadzonych w trakcie kąpieli przedstawiam stanowisko w sprawie.

Na wstępie trzeba zaznaczyć, iż Europejskie Reguły Więzienne, zwane dalej „ERW" nie stanowią źródeł powszechnie obowiązującego prawa w RP, lecz zbiór standardów o zastosowaniu ogólnym i punkt odniesienia w kształtowaniu codziennej praktyki więziennej i powinny być stosowane jako wskazówki, przy opracowaniu regulaminów, procedur oraz polityk dotyczących postępowania z osobami skazanymi, tak aby zapewnić ich zgodność z międzynarodowymi standardami praw człowieka. Choć reguły te nie mają charakteru wiążącego prawa międzynarodowego, Polska jako członek Rady Europy, zobowiązała się do ich przestrzegania i stosowania w zgodzie z krajowymi przepisami. Jednocześnie należy wskazać na brzmienie przywołanych ERW, gdzie w regule 19 została uregulowana - higiena osobista. Reguła ta w ust. 3 i 4 stanowi że: więźniowie mają bezpośredni dostęp do pomieszczeń sanitarnych, które są higieniczne i respektują prywatność. Tworzy się odpowiednie pomieszczenia, tak aby każdy więzień mógł wykąpać się lub wziąć prysznic w temperaturze stosowanej do klimatu, w miarę możliwości codziennie, lecz przynajmniej dwa razy w tygodniu (lub w razie potrzeby częściej) w interesie ogólnej higieny. 

Mając na uwadze brzmienie ww. reguły 19 ust. 3 i 4 należy wskazać, iż Polska w pełni respektuje tą regułę tworząc pomieszczenia, zwane w § 3 ust. 6 Wytycznych Nr 1/2023 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 14 lutego 2023 r. w sprawie wymagań technicznych i ochronnych dla pawilonów zakwaterowania osadzonych w jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej - łaźniami. Podkreślić należy również, iż ERW nic nie mówią na temat wyposażenia pomieszczeń do kąpieli w osobne kabiny z zasłonami, które uniemożliwiały by kontakt wzrokowy z osobą będącą za taką zasłoną.

Dodać należy również, iż Minimalne Reguły ONZ dotyczące traktowania więźniów - Reguły Nelsona Mandeli, również nic nie mówią o wyposażeniu pomieszczeń do kąpieli, natomiast w Regule 18 stanowią, że od więźniów wymagać się będzie zachowania higieny osobistej i w tym celu zapewni się im wodę oraz takie przybory toaletowe, jakie będą niezbędne dla zachowania zdrowia i czystości.

Reasumując, wskazać należy, że wymagania, o których mowa w ERW są spełnione zarówno na gruncie prawnym jak i faktycznie w zakładach karnych i aresztach śledczych wraz z utworzeniem pomieszczeń do kąpieli (łaźni), a postulaty dotyczące stosowania dodatkowych przesłon wykraczają poza tą regulację. W związku z powyższym należy przyjąć, iż stosowanie zasłon w wydzielonych stanowiskach prysznicowych jest rozwiązaniem fakultatywnym.

Jednocześnie należy zauważyć, iż Biuro Ochrony i Spraw Obronnych CZSW negatywnie opiniuje rozwiązania, których skutkiem będzie tworzenie w pomieszczeniach służących do kąpieli, takich rozwiązań technicznych, gdzie osoba dozorująca kąpiel nie będzie mogła zaobserwować, co się dzieje w tym pomieszczeniu i przeciwdziałać próbom gwałtu, pobicia lub innym zachowaniom zagrażającym bezpieczeństwu oraz zdrowiu i życiu osób pozbawionych wolności oraz porządkowi i bezpieczeństwu jednostek penitencjarnych. Zatem w przypadku zastosowania zasłon powinno być widać czy kąpie się za nią jedna osoba, czy też więcej. 

KMP.571.22.2024