Biuletyn Informacji Publicznej RPO

15 maja 2017 r. NSA w składzie siedmiu sędziów podjął ważną i korzystną dla obywateli uchwałę (sygn. akt II FPS 2/17).

NSA przesądził, że w przypadku zbycia nieruchomości po śmierci współmałżonka, dla celów podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT), za dzień nabycia należy uznać datę nabycia nieruchomości lub praw do majątku wspólnego przez małżonków, a nie moment otwarcia spadku. Oznacza to, że o rozpoczęciu 5-letniego terminu, od którego zależy opodatkowanie, decyduje moment nabycia nieruchomości przez małżonków do majątku wspólnego. Tym samym, NSA podzielił stanowisko prezentowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich.

Na czym polega problem?

Problem dotyczy wdów i wdowców, którzy zdecydowali się na sprzedaż nieruchomości objętej uprzednio wspólnością majątkową małżeńską przed upływem 5 lat od daty śmierci współmałżonka.

W sprawie, w której skierowano pytanie prawne do powiększonego składu NSA w 1993 r. małżonkowie nabyli do majątku wspólnego mieszkanie. W 2008 r. jeden z małżonków zmarł. Następnie w 2009 r. wdowa dokonała sprzedaży odziedziczonego mieszkania. Organy podatkowe uznały, że w związku z transakcją sprzedaży należny jest podatek dochodowy od części odpowiadającej udziałowi nabytemu w drodze spadkobrania przez wdowę.

Sprawa trafiła do sądu pierwszej instancji, który stwierdził, że w tej sytuacji zbycie nieruchomości nie powinno być opodatkowane PIT. Niemniej jednak na tym etapie sprawa się nie zakończyła, ponieważ organ podatkowy złożył skargę kasacyjną. Sprawa trafiła do NSA, który uznał, że wystąpiło istotne zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości i przekazał sprawę do rozstrzygnięcia składowi siedmiu sędziów.

Dwie przeciwstawne linie orzecznicze

W tym temacie wykształciły się dwie odmienne linie orzecznicze. Część sądów stała na stanowisku, że w wyniku śmierci jednego z małżonków, drugi nie może nabyć (dla celów podatkowych) w drodze spadku po raz drugi udziału w tej samej nieruchomości.

Z kolei inne sądy zgadzały się z poglądem organów podatkowych o tym, że dziedziczenie nieruchomości lub prawa objętego uprzednio ustrojem wspólności majątkowej małżeńskiej stanowi nabycie. Oznaczało to, że data takiego nabycia, tj. otwarcie spadku stanowi o rozpoczęciu biegu 5-letniego terminu, który decyduje o opodatkowaniu PIT zbycia nieruchomości lub prawa po śmierci jednego ze współmałżonków.

 Interwencja RPO

Problem opodatkowania wdów i wdowców od dłuższego czasu znajdował się w zainteresowaniu Rzecznika Praw Obywatelskich. Jeszcze w 2013 r. Rzecznik skierował wystąpienie do Ministra Finansów, sygnalizując konieczność zmiany niekorzystnej dla podatników wykładni przepisów (RPO-724484). Rzecznik przystępował też do postępowań sądowych w sprawach indywidualnych obywateli, uzyskując korzystne dla nich rozstrzygnięcia (sygn. akt II FSK 3811/14).

W toku postępowania przed powiększonym składem sędziów NSA Rzecznik wskazywał, że w ramach wspólności majątkowej małżeńskiej nie można wyodrębniać udziałów i w konsekwencji przyjmować, że 5-letni termin biegnie od daty nabycia nieruchomości przez wdowę lub wdowca w drodze spadku po zmarłym małżonku.

Rzecznik odwoływał się również do argumentów natury konstytucyjnej podkreślając, że obywatele nie powinni ponosić negatywnych konsekwencji związanych z nieprecyzyjną treścią przepisów podatkowych. Ponadto, Rzecznik wskazywał na konieczność odwołania się do zasady in dubio pro tributario, tj. rozstrzygania wątpliwości na korzyść podatnika.