Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich upomina się u Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych o systemowe rozwiązania dotyczące pomocy głuchym uchodźcom z Ukrainy 
• AKTUALIZACJA 5.04.2024: Pełnomocnik Łukasz Krasoń w obszernej odpowiedzi przedstawił szczegółowe działania na ich rzecz  

Minęły dwa lata od zbrojnej napaści Rosji na Ukrainę. Przez ten czas do Polski trafiło wielu obywateli Ukrainy uciekających przed wojną. Część z nich stanowią osoby z niepełnosprawnością, które w dalszym ciągu przebywają w Polsce. Doceniając w pełni dotychczasowe inicjatywy na rzecz niepełnosprawnych osób uchodźczych, RPO zwraca uwagę na konieczność pochylenia się nad systemowymi rozwiązaniami na rzecz zapewnienia dostępności komunikacyjno-informacyjnej uchodźcom z Ukrainy z niepełnosprawnością słuchu.

Ta grupa osób z niepełnosprawnościami jest szczególnie narażona na dyskryminację - zarówno z powodu samego faktu niepełnosprawności, jak i jej rodzaju, co wiąże się często również z nieposługiwaniem się językami fonicznymi (językiem polskim, ukraińskim czy angielskim). W związku z tym potrzeba zapewnienia wsparcia tej grupie powinna zostać zaspokojona kompleksowo.

Polski Związek Głuchych uruchomił usługę Wideotłumacza Ukraińskiego Języka Migowego, która była finansowana ze środków publicznych. Na stronie  tej organizacji zamieszczono również informację w ukraińskim języku migowym o przysługujących uprawnieniach oraz wskazano adres mailowy do kontaktu. 

Do RPO wpływają jednak wnioski wskazujące, że działalność prywatnego przedsiębiorstwa, które dotychczas świadczyło usługi tłumaczenia na ukraiński język migowy w systemie 24-godzinnym - finansowane najpierw ze środków prywatnych, a następnie z funduszy jednej z międzynarodowych fundacji - ze względu na wygaśnięcie porozumień o współpracy może być zagrożona.  A wydaje się, że w pewnym stopniu wypełnia ona lukę w systemie wsparcia Głuchych Ukraińców. Wskazuje to, że aktualnie brak jest systemowych rozwiązań dotyczących pomocy głuchym uchodźcom z Ukrainy.

Prawo formułuje obowiązek zapewnienia przez podmioty publiczne obsługi osób ze szczególnymi potrzebami z wykorzystaniem środków wspierających komunikowanie się (m.in. kontakt poprzez pocztę elektroniczną, wiadomości tekstowe w tym w formie wiadomości SMS, MMS czy komunikatorów internetowych, komunikację audiowizualną czy też strony internetowe spełniające standardy dostępności dla osób z niepełnosprawnościami) lub przez wykorzystanie zdalnego dostępu online do usługi tłumacza przez strony internetowe i aplikacje, zapewnienia przez organy zobowiązane możliwości korzystania przez osoby uprawnione z pomocy wybranego tłumacza języka migowego lub tłumacza-przewodnika oraz zapewnienie przez organy administracji publicznej (na określonych zasadach) dostępu do świadczenia usług tłumacza PJM, SJM i SKOGN. 

Wydaje się zatem, że istnieje luka co do możliwości żądania przez osobę z niepełnosprawnością słuchu zapewnienia jej usługi tłumaczenia na ukraiński język migowy w kontaktach z organami administracji publicznej i innymi podmiotami publicznymi, np. placówkami ochrony zdrowia.

Zastępca RPO Valeri Vachev zwraca się do pełnomocnika rządu Łukasza Krasonia o wyjaśnienie, czy obecnie głusi uchodźcy z Ukrainy mają możliwość skorzystania z tłumaczenia na ukraiński język migowy w kontaktach z podmiotami publicznymi i które podmioty świadczą takie usługi oraz w jakiej formie. 

Jeśli takie możliwości nie są dostępne, ZRPO pyta, czy toczą się lub są planowane prace nad systemowym rozwiązaniem problemu komunikacji podmiotów publicznych z cudzoziemcami z niepełnosprawnością słuchu oraz czy Minister dysponuje analizami dotyczącymi problemu. W zakresie zainteresowania RPO pozostają również dane dotyczące działalności Wideotłumacza Ukraińskiego Języka Migowego, tj. m.in. liczby zrealizowanych tłumaczeń.

Odpowiedź Łukasza Krasonia, sekretarz stanu w MRPiPS, pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych

Zapewnienie dostępności w przestrzeni publicznej, w tym dostępności informacyjno- komunikacyjnej, jest jednym z warunków pełnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w życiu społecznym oraz wynika z przepisów ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (Dz.U. z 2022 r. poz. 2240). Zarówno ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2024 r. poz. 44), jak i przepisy wykonawcze do niej - rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz.U. z 2021 r. poz. 857) nie wyodrębniają oddzielnych zasad do cudzoziemców. Zatem cudzoziemcy, którzy przebywają legalnie na terytorium Polski oraz posiadają numer PESEL mogą ubiegać się o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności we właściwym powiatowym/miejskim zespole do spraw orzekania o niepełnosprawności na takich samych zasadach jak obywatele Polski.

Mając na względzie szczególną sytuację uchodźców z niepełnosprawnościami z Ukrainy, którzy w celu ratowania swojego życia i zdrowia zostali zmuszeni do opuszczenia kraju, pozostawiając za sobą często cały dobytek, Biuro Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych uczestniczyło w przygotowaniu przepisów art. 34-36 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U. z 2022 r. poz. 583, ze zm.). Ustawa wprowadziła możliwość przeznaczania środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (art. 34-35) i Funduszu Solidarnościowego (art. 36) na działania kierowane dla niepełnosprawnych obywateli z Ukrainy, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny, na podstawie programów zatwierdzanych przez Radę Nadzorczą Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych oraz na podstawie programów Funduszu Solidarnościowego.

W obecnym systemie prawnym nie ma możliwości przekazania innych środków niż wskazane wyżej na rzecz realizacji wsparcia uchodźców z terenów Ukrainy.

18 marca 2022 r. Rada Nadzorcza PFRON zatwierdziła program „Pomoc obywatelom Ukrainy z niepełnosprawnością. Podstawą prawną jego uruchomienia i realizacji jest art. 47 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz art. 34 ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Na tej podstawie obywatele Ukrainy z niepełnosprawnością, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznany za legalny na podstawie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy oraz którzy posiadają dokument potwierdzający I lub II stopień niepełnosprawności wydany w ramach ukraińskiego systemu orzekania o niepełnosprawności/przedstawią oświadczenie lub oświadczenie opiekuna o jego posiadaniu, mogą uzyskać wsparcie w ramach trzech modułów:

Moduł I tego programu skierowany jest do osób indywidualnych a dotyczy wyłącznie pomocy w sfinansowaniu wymaganego udziału własnego w zakupie lub naprawie wyrobów medycznych wydawanych na zlecenie, wskazanych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 maja 2017 r. w sprawie wykazu wyrobów medycznych wydawanych na zlecenie.

Moduł II programu skierowany jest do samorządów wojewódzkich, powiatowych lub gminnych a obejmuje finansowanie lub dofinansowanie kosztów poniesionych przez samorządy w związku z uruchomieniem dodatkowego wsparcia dla niepełnosprawnych obywateli z Ukrainy i osób im towarzyszących (np. opiekunów). W Module II samorządy mogą uzyskać wsparcie finansowe zarówno na działania prowadzone samodzielnie, jak i na te, które zleciły do realizacji organizacjom pozarządowym. Wnioski składane są w trybie ciągłym, rozpatrywane są w Oddziałach PFRON właściwych terytorialnie ze względu na siedzibę samorządu. Fundusz nie określa katalogu finansowanych lub dofinansowanych działań, samorządy mogą samodzielnie wybrać rodzaj wsparcia, które jest niezbędne i wynika ze specyficznych potrzeb na danym terenie.

Moduł III programu skierowany jest do organizacji pozarządowych, które mogą składać w trybie ciągłym wnioski w ramach ogłoszonych trzech naborów. W ramach poszczególnych naborów mogą być realizowane następujące zadania:

• w pierwszym naborze wniosków - zadanie związane z prowadzeniem Ośrodka Recepcyjnego dla Beneficjentów programu i osób towarzyszących na terenie województwa lubelskiego lub podkarpackiego. Jednym z obowiązków Ośrodka jest zapewnienie tłumaczy Gęzyka ukraińskiego i migowego);
• w drugim naborze wniosków - zadanie związane z zapewnieniem rehabilitacji społecznej i zawodowej oraz miejsc pobytu dla Beneficjentów programu na terenie każdego z 16 województw, w tym na zapewnieniu usług tłumacza z języka ukraińskiego lub rosyjskiego na język polski i tłumacza języka migowego;
• w trzecim naborze wniosków - zadanie związane z zapewnieniem wsparcia procesu aktywizacji zawodowej Beneficjentów programu i przygotowanie do wejścia na rynek pracy dla Beneficjentów programu na terenie każdego z 16 województw, w tym na zapewnieniu usług tłumacza z języka ukraińskiego lub rosyjskiego na język polski i tłumacza języka migowego.

W ramach drugiego oraz trzeciego naboru minimalny okres realizacji zadania musi wynosić co najmniej 4 miesiące. Wszystkie trzy nabory realizowane są do 30 czerwca 2024 roku.

Program został uruchomiony, aby zapewnić szybką, doraźną pomoc dla osób niepełnosprawnych z Ukrainy, przybywających do Polski z terenów objętych działaniami wojennymi, które nie mają możliwości korzystania w Polsce ze wsparcia systemowego, z uwagi na brak orzeczenia o niepełnosprawności wydanego zgodnie z ustawą o rehabilitacji.

Ponadto pragnę wskazać, że podmiotami uprawnionymi do korzystania z finansowania/dofinansowania udzielanego w ramach Programu PFRON są jednostki samorządu terytorialnego oraz organizacje pożytku publicznego.

Ceniąc inicjatywy podejmowane przez prywatne przedsiębiorstwa, które nie są bezpośrednim beneficjentem programu i nie mają możliwości przystąpienia do programu należy jednak zauważyć, że podmioty uprawnione do korzystania z programu mogą realizować działania w nim przewidziane zasobami własnymi lub poprzez zakup usług. Katalog finansowanych z programu PFRON usług jest katalogiem otwartym, beneficjenci (zarówno jednostki samorządu terytorialnego jak i organizacje pożytku publicznego) mogą samodzielnie wybrać rodzaj pomocy, który jest niezbędny i wynika ze specyficznych potrzeb na danym terenie.

Celem wsparcia Beneficjentów programu jest zabezpieczenie potrzeb rehabilitacyjnych oraz bytowych, a szczególnie odpowiednich warunków zamieszkania i wyżywienia, integracji społecznej, potrzeb socjalnych, poradnictwa specjalistycznego, terapeutycznego i psychoterapeutycznego. Mając powyższe na uwadze, prywatne przedsiębiorstwa, tym bardziej posiadające wyspecjalizowaną kadrę tłumaczy języka migowego oraz doświadczenie z udzielenia wsparcia uchodźcom z Ukrainy, mogą być potencjalnym wsparciem dla beneficjentów programu PFRON w ramach usług integracji społecznej i dostępności informacyjno-komunikacyjnej. Beneficjenci programu mają dowolność w wyborze ewentualnego wykonawcy usług.

Aby usprawnić kontakt z Beneficjentami wparcia świadczonego przez PFRON, Fundusz prowadzi infolinię w języku ukraińskim. Obecnie jest ona dostępna pod numerem 22 581 84 10 wew. 6. Jest również dedykowana skrzynka e-mail: interwencje@pfron.org.pl. Fundusz ma także zawartą umowę i realizuje wideo tłumaczenie na polski język migowy (PJM), aby zapewnić osobom głuchym dostępność informacyjno-komunikacyjną.

Z informacji przekazanych przez PFRON, wykonawca usługi nie sygnalizował dotychczas połączeń z osobami z Ukrainy, które miałyby trudności komunikacyjne oraz wskazuje na pełną gotowość wsparcia w przypadku wystąpienia ewentualnych problemów.
Wsparcie uchodźców z niepełnosprawnościami z terenów Ukrainy w świetle trwającego konfliktu zbrojnego na terenie tego kraju jest ważną i stale monitorowaną kwestią. Na bieżąco zbierane są informacje nt. realizowanego wsparcia z Programu PFRON - Biuro otrzymuje comiesięczne zestawienie z realizacji każdego modułu Programu, liczbę beneficjentów, kwoty wypłaconych świadczeń. Zestawienie nie zawiera informacji nt. konkretnych form realizowanego wsparcia, w tym liczby zrealizowanych tłumaczeń na język migowy. PFRON nie zbiera takich informacji z uwagi na otwarty katalog usług, które mogą być realizowane w ramach programu.
 
XI.815.9.2024