Biuletyn Informacji Publicznej RPO

11 kwietnia 2025 r. rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek uczestniczył w „Gdańskim seminarium praw człowieka” zorganizowanym na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego pod ogólnym tytułem „Aktualne problemy praw człowieka”. Wydarzenie stanowiło konsekwencję opublikowanego ostatnio tomu Gdańskich Studiów Prawniczych pod tym samym tytułem.

Tematyka referatu RPO skupiała się wokół problemu orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego wobec norm prawnoczłowieczych wynikających z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, w tym kontroli konstytucyjności umów międzynarodowych i skutkach orzeczeń TK.

W wystąpieniu Rzecznik mówił o kompetencjach TK do kontroli konstytucyjności umów międzynarodowych w kontekście wyroków z 2021 i 2022 r., w których stwierdzono zakresową niekonstytucyjność art.  6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Wyjaśnił mechanizm, jaki zastosował Trybunał wydając wspomniane wyroki wskazując, że pod pozorem realizacji kompetencji do kontroli konstytucyjności prawa, TK zamierzał osiągnąć efekt wykluczony przez Konstytucję, czyli zablokowanie możliwości sądowego stosowania wyroków ETPC. Jest to dosyć oczywisty przykład próby obejścia Konstytucji RP. Marcin Wiącek zaznaczył też, że polski TK nie jest upoważniony do kontroli konstytucyjności aktów stosowania prawa, w tym orzeczeń sądowych.

Mówiąc o skutkach orzeczeń TK, zwłaszcza dla orzecznictwa sądowego, Rzecznik zaznaczył, że TK nie ma, poza art. 190 ust. 3 Konstytucji RP, kompetencji do wiążącego określania skutków prawnych swoich orzeczeń względem organów innych władz oraz sądów. TK nie ma też kompetencji do pozbawienia mocą swojego wyroku skutku prawnego wywołanego przez konkretne orzeczenie lub grupę orzeczeń międzynarodowego organu sądowego, w tym ETPC. Nie można interpretować Konstytucji RP w sposób przyznający Trybunałowi Konstytucyjnemu kompetencję do pozbawienia organów władzy publicznej, w szczególności sądów, upoważnienia do stosowania Konwencji w rozumieniu przyjętym w orzecznictwie ETPC.

Wyroku TK stwierdzającego niekonstytucyjność umowy międzynarodowej jest pozostawione przede wszystkim decyzji organów odpowiedzialnych za prowadzenie polityki zagranicznej. Natomiast zastosowanie wyroku Trybunału w konkretnej sprawie, obejmujące ustalenie następstw, jakie wywołał dany wyrok, jest zadaniem z obszaru wymiaru sprawiedliwości, a więc leży w kompetencjach sądów. Interpretacji sądowej podlegają bowiem nie tylko akty normatywne, lecz również orzeczenia TK.

Nawiązując do wspomnianych na wstępie wyroków Trybunału Rzecznik podkreślił, że to sąd, rozstrzygając sprawę, w której zachodzi konieczność odwołania się do art. 6 EKPC, posiada upoważnienie do ustalenia, jakie znaczenie dla rozstrzygnięcia mają przywołane na wstępie wyroki TK. W szczególności może uznać, że wyroki TK nie wywołały skutku polegającego na uniemożliwieniu zastosowania art. 6 Konwencji w rozumieniu przyjętym w orzecznictwie ETPC.  Takie stanowisko jest uzasadnione, gdyż w kompetencji polskiego TK nie mieści się ocena konstytucyjności orzeczeń ETPC również wówczas, gdy jest dokonana pod pozorem kontroli przepisu Konwencji.

Szersze rozważania RPO Marcina Wiącka na powyższy temat zostały opublikowane w ostatnim tomie Gdańskich Studiów Prawniczych (Rok XXIX - Nr 1/2025) pod redakcją prof. Hanny Suchockiej i prof. Sebastiana Sykuny, które to wydawnictwo było inspiracją do zorganizowania seminarium.

W wydarzeniu wzięli udział również prof. Hanna Suchocka, dyrektor Departamentu Współpracy Międzynarodowej i Praw Człowieka Ministerstwa Sprawiedliwości Wojciech Deptuła oraz rektor Europejskiej Wyższej Szkoły Prawa i Administracji prof. Roman Wieruszewski, a także profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego wraz z prodziekanem WPiA UJ prof. Michałem Kowalskim oraz profesorowie UG wraz z dziekanem WPiA UG prof. Wojciechem Zalewskim oraz prof. Jerzym Zajadło - członkiem Polskiej Akademii Nauk (PAN) oraz Polskiej Akademii Umiejętności (PAU).