Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Trybunał Konstytucyjny wszczął postępowanie ze skargi konstytucyjnej obywatela co do niemożności zażalenia się na postanowienie sądu w przedmiocie testu niezawisłości  sędziego w sprawie karnej
• Rzecznik Praw Obywatelskich zgłosił udział w tym postępowaniu (sygn. akt SK 13/25), wnosząc o stwierdzenie niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów

Skarżący wystąpił z wnioskiem o zbadanie bezstronności i zgodności z prawem powołania sędziego Sądu Rejonowego. Wniosek nie został uwzględniony. Skarżący zażalił się, sąd II instancji wydał zarządzenie o odmowie przyjęcia zażalenia. Obywatel złożył skargę konstytucyjną.

RPO przystąpił do postepowania w tej sprawie. Wniósł o stwierdzenie, że:

• art. 459 § 2 w zw. z art. 42 k.p.k. w zw. z art. 42a § 14 pkt 2 p.u.s.p. w zakresie, w jakim nie przewidują zażalenia od postanowienia oddalającego wniosek na podstawie art. 42a § 3 p.u.s.p. o badanie spełnienia przez sędziego wymogów niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących jego powołaniu i jego postępowania po powołaniu, są niezgodne z art. 78 w zw. z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 32 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.

15 lipca 2022 r. weszła w życie ustawa z 9 czerwca 2022 r. o zmianie ustawy o Sądzie Najwyższym i niektórych innych ustaw. Wprowadziła nowy instrument prawny weryfikacji niezawisłości i bezstronności sędziów, w kwestiach związanych z podważaniem statusu sędziów powoływanych po reformie Krajowej Rady Sądownictwa przeprowadzonej ustawą z 8 grudnia 2017 r. 

Dopuszczalne jest zatem badanie spełnienia przez sędziego wymogów niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących jego powołaniu i jego postępowania po powołaniu, na wniosek uprawnionego, jeżeli w okolicznościach danej sprawy może to doprowadzić do naruszenia standardu niezawisłości lub bezstronności, mającego wpływ na wynik sprawy z uwzględnieniem okoliczności dotyczących uprawnionego oraz charakteru sprawy. 

Na postanowienie w zakresie kontroli bezstronności i niezawisłości sędziego w sprawie karnej nie przysługuje zażalenie. Weryfikacja niezawisłości i bezstronności sędziego następuje zatem w procedurze jednoinstancyjnej. Strona nie ma możliwości zaskarżenia postanowienia oddalającego wniosek złożony na podstawie art. 42a p.u.s.p. - inaczej niż jest w sprawach cywilnych.

Niezaskarżalność postanowienia sądu w przedmiocie odmowy wyłączenia sędziego w sprawach karnych - zanim pojawiła się podstawa kontroli niezawisłości i bezstronności sędziego na gruncie ustrojowej - wybrzmiewa od dawna w sprawach kasacyjnych kierowanych do RPO. 

Kwestia ta była też przedmiotem wystąpienia RPO poprzedniej kadencji z 10 lipca 2019 r., w którym przedstawiono postulat wprowadzenia zmian legislacyjnych zmierzających do umożliwienia wniesienia zażalenia na postanowienie w przedmiocie niewyłączenia sędziego, niezależnie czy zostało ono wydane w I czy II instancji. 

RPO zgłosił również udział w postępowaniu TK ze skargi konstytucyjnej (sygn. akt SK 78/22), wnosząc o stwierdzenie, że art. 41 § 1 k.p.k. w związku z art. 459 § 1 i 2 k.p.k. jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 78 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości zaskarżenia postanowienia sądu o oddaleniu wniosku o wyłączenie sędziego złożonego w oparciu o art. 41 § 1 k.p.k., wydanego w I instancji. Wskazał, że niemożność zażalenia wydaje się tym bardziej niezrozumiała, że uprawnienie to mają strony w procesie cywilnym. Tym bardziej powinno ono przysługiwać w postępowaniach karnych, z uwagi na jego represyjny charakter i potrzebę zapewnienia jak najdalej idących gwarancji rzetelnego procesu. 

Dodatkowym wsparciem tej argumentacji jest sprawa zakończona przed TK (sygn. akt SK 38/09), w której Trybunał stwierdził, że brak możliwości zaskarżenia postanowienia sądu II instancji oddalającego wniosek o wyłączenie sędziego, złożony w postępowaniu przed sądem cywilnym II instancji, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i 176 ust. 1 (zasadą dwuinstancyjności postępowania sądowego). 

Niewątpliwie, kolejne wyłączenie zaskarżalności, tym razem na okoliczność nowej procedury badania wymogów niezawisłości i bezstronności sędziego, jeszcze bardziej utrwala i pogłębia ten stan niekonstytucyjności. 

W swym stanowisku ZRPO Stanisław Trociuk szczegółowo odnosi się do wzorców kontroli w sprawie (całość argumentacji w załączniku)

ll.511.97.2025