Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Ustawa o ochronie sygnalistów może stanowić narzędzie prawne zwiększające standardy ochrony praw dziecka
• Osoby, które zawodowo pracują z dziećmi, m.in. nauczyciele, pedagodzy, pracownicy socjalni, psychologowie czy pracownicy ochrony zdrowia, mają możliwość dokonania zgłoszenia naruszenia prawa wobec dzieci i młodzieży i skorzystania z ochrony przed działaniami odwetowymi
• Dyrektor Zespołu ds. Sygnalistów w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich Marcin Malecko wziął udział w konferencji "Dzieciństwo bez przemocy" zorganizowanej 6-7 października 2025 r. w Warszawie

Choć dyrektywa unijna koncentruje się na kwestiach związanych interesem publicznym takich jak wydatkowanie środków publicznych, polski ustawodawca poszerzył katalog dziedzin objętych ochroną o konstytucyjne prawa i wolności człowieka. Ta kategoria ma kluczowe znaczenie w kontekście bezpieczeństwa małoletnich. Zgodnie bowiem z art. 72 Konstytucji Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. Rzecznik Praw Obywatelskich jest organem uprawnionym do rozpatrywania zgłoszeń zewnętrznych, które dotyczą konstytucyjnych praw człowieka. W sprawach dotyczących praw dzieci współpracuje on z Rzeczniczką Praw Dziecka.

Ochrona prawna dla osób pracujących z dziećmi

Konferencja „Dzieciństwo bez przemocy” dawniej „Dziecko pokrzywdzone przestępstwem” jest organizowana od 2004 roku przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę. Eksperci i ekspertki z Polski i ze świata przedstawiają modelowe rozwiązania zapobiegania przestępstwom wobec dzieci oraz najnowsze ustalenia naukowe, dotyczące problemu krzywdzenia dzieci. Prezentowane są także projekty i inicjatywy praktycznej pomocy dzieciom doświadczonym przestępstwem i ich rodzinom oraz profesjonalne wydawnictwa dotyczące tej problematyki.

Drugiego dnia konferencji przedstawiciel Biura Rzecznika Praw Obywatelskich był prelegentem w panelu dyskusyjnym, w którym eksperci rozważali „Czy osoby informujące o naruszeniu praw dzieci są w wystarczający sposób chronione?”. 

Jak wyjaśnił dyr. Marcin Malecko, przepisy ustawy o ochronie sygnalistów mają zastosowanie w kontekście związanym z pracą. Oznacza to, że ochroną objęte są osoby, które dowiedziały się o naruszeniu prawa podczas wykonywania swoich obowiązków służbowych. Dotyczy to w szczególności profesjonalistów pracujących z dziećmi, np. w placówkach edukacyjnych, opiekuńczo-wychowawczych czy placówkach ochrony zdrowia. 

Mimo stosunkowo krótkiego okresu obowiązywania ustawy, do RPO wpłynęły pierwsze zgłoszenia dotyczące naruszeń praw człowieka w kontekście pracy z dziećmi. Obejmowały one m.in. doniesienia o przemocy oraz przypadki zaniedbania w procesie wdrażania standardów ochrony małoletnich.

Środki ochrony prawnej sygnalistów

Dla osób, które zawodowo pracują z dziećmi oraz posiadają wiedzę o naruszeniu prawa w ich kierunku i zdecydują się na dokonanie w tym przedmiocie zgłoszenia, ustawa zapewnia dwie główne formy ochrony:

1. ochrona przed działaniami odwetowymi – sygnalista jest chroniony przed negatywnymi konsekwencjami, takimi jak zwolnienie, obniżenie wynagrodzenia czy przeniesienie na inne stanowisko, jeżeli te działania są następstwem zgłoszenia. W przypadku sporu sądowego, to na pracodawcy spoczywa obowiązek wykazania, że podjęte represje miały inną podstawę niż dokonanie zgłoszenia. Za podejmowanie działań odwetowych można także ponieść odpowiedzialnością karną.
2. ochrona poufności tożsamości – organ przyjmujący zgłoszenie ma obowiązek zapewnić poufność danych sygnalisty. Dane te nie zostaną przekazane osobom nieupoważnionym, a przede wszystkim nie zostaną ujawnione osobie, której dotyczy zgłoszenie. Należy pamiętać, że ochrona poufności nie jest tożsama z automatyczną anonimowością zgłoszenia.

Zespół do spraw Sygnalistów BRPO oferuje również możliwość uzyskania porady na temat praw i środków ochrony prawnej dla osób rozważających dokonanie zgłoszenia.