Biuletyn Informacji Publicznej RPO

W Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich w dalszym ciągu badane są okoliczności użycia przez Straż Graniczną środków przymusu bezpośredniego wobec trzech mężczyzn, ojca i jego dwóch dorosłych synów, przebywających w ośrodku strzeżonym dla cudzoziemców w Białej Podlaskiej. Do zdarzenia doszło w nocy, 6 kwietnia 2017 r. Następnego dnia mężczyźni przewiezieni zostali do aresztu dla cudzoziemców w Przemyślu.

Rzecznik Praw Obywatelskich zapoznał się już z nagraniami pochodzącymi z kamer monitoringu wizyjnego w ośrodku. Rzecznik nie podziela oceny przedstawianej przez Straż Graniczną, z której wynika, że przed zastosowaniem środków przymusu bezpośredniego cudzoziemcy dopuścili się napaści na funkcjonariuszy.

Na nagraniach wyraźnie widać, że od początku nocnej interwencji Straży Granicznej, związanej z trwającą wówczas deportacją jednej z cudzoziemek, funkcjonariusze blokują drzwi do pokoi mieszkalnych w ośrodku, uniemożliwiając cudzoziemcom wyjście na korytarz. Blokowane są również drzwi do pokoju, który zajmują trzej wspomniani mężczyźni. Mężczyźni sami nie wydostają się na zewnątrz – to funkcjonariusze, na polecenie przełożonego, otwierają w końcu drzwi. W ocenie Rzecznika, która w tym przypadku  różni się od oceny Straży Granicznej, dwaj mężczyźni, którzy po otwarciu drzwi pojawiają się w nich jako pierwsi, nie atakują ani nie próbują uderzyć stojących przy drzwiach funkcjonariuszy. W stosunku do obydwu zostaje zastosowany przymus bezpośredni – siła fizyczna. Dopiero po użyciu siły fizycznej wobec dwóch cudzoziemców następuje gwałtowna reakcja trzeciego z mężczyzn. Również on zostaje obezwładniony przez funkcjonariuszy.

Istotne różnice pomiędzy Rzecznikiem Praw Obywatelskich a Strażą Graniczną dotyczą również momentu i okoliczności użycia przez funkcjonariuszy środka przymusu bezpośredniego w postaci ręcznego miotacza substancji obezwładniających. W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich, nagrania monitoringu pozostawiają pewne wątpliwości co do tego, kiedy dokładnie, wobec kogo, a nawet ile razy użyto tego środka przymusu, choć w skierowanym do Rzecznika piśmie Straż Graniczna zapewnia, że miotacza gazu użyto raz, na korytarzu i tylko w stosunku do jednego z obezwładnianych mężczyzn. W tym zakresie konieczna jednak wydaje się analiza ekspercka nagrania.   

Na tym etapie prowadzonego w Biurze RPO postępowania wyjaśniającego Rzecznik postanowił zwrócić się do Komendanta Nadbużańskiego Oddziału SG, któremu podlegają wszyscy funkcjonariusze interweniujący w ośrodku, z prośbą o dokładną ocenę całej sytuacji. Rzecznik zapytał Komendanta m.in. o podstawę prawną blokowania przez funkcjonariuszy SG drzwi do pomieszczeń mieszkalnych. Rzecznik ma bowiem wątpliwości, czy nie była to forma przymusu, której nie przewidują obowiązujące przepisy prawa. Rzecznik zwrócił też uwagę Komendanta na niepokojące, jego zdaniem, zachowanie jednego z interweniujących funkcjonariuszy, który, jak widać na nagraniu, w pewnym momencie staje obiema nogami, całym ciężarem ciała, na gołej stopie jednego z leżących już na ziemi mężczyzn. Rzecznik poprosił Komendanta o ocenę, czy takie zachowanie mieści się w dopuszczalnych technikach obezwładniania, do których stosowania uprawnieni są funkcjonariusze SG.   

W piśmie do Komendanta Rzecznik nawiązał też do znajdujących się na  wyposażeniu Straży Granicznej ręcznych urządzeń przeznaczonych do obezwładniania za pomocą energii elektrycznej. W trakcie interwencji w ośrodku urządzeń takich nie użyto, ale funkcjonariusze przez cały czas trzymali tę broń w gotowości, wymierzoną w cudzoziemców. W tym kontekście Rzecznik zapytał Komendanta o to, czy Straż Graniczna przyjęła i stosuje jakiekolwiek regulacje wewnętrzne lub wewnętrzne wytyczne, które dotyczyłyby posługiwania się takimi urządzeniami, nie tylko w ich bezpośrednim użyciu, ale też w zakresie samego wyposażania w takie urządzenia funkcjonariuszy interweniujących w ośrodkach strzeżonych. Rzecznik wspomniał przy tym, że potrzeba stworzenia szczegółowych instrukcji użycia tego typu broni, właśnie w kontekście korzystania ze środków przymusu przez funkcjonariuszy Straży Granicznej, stanowiła jedną z rekomendacji Komitetu Przeciwko Torturom, zamieszczonych w Zaleceniach końcowych dotyczących połączonego V i VI sprawozdania okresowego Polski z realizacji przez Polskę Konwencji ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur.

Na tym etapie Rzecznik nie przesądza o kierunku dalszych działań w sprawie. Decyzje co do tych działań z pewnością podjęte zostaną po zapoznaniu się odpowiedzią Komendanta Oddziału.