Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Po wyroku TSUE z 4 września 2025 r. (C-225/22) Rzecznik Praw Obywatelskich skierował do Sądu Najwyższego 53 wnioski o wyłączenie od orzekania sędziów SN, których dotyczył ten wyrok. Dotychczas ani jeden wniosek nie został przez Sąd Najwyższy uwzględniony.

Z wyroku TSUE wynika, że za nieistniejące mogą zostać uznane orzeczenia SN wydane w składach, w których zasiadał sędzia powołany po 6 marca 2018 r. na podstawie uchwały KRS, której wykonanie zostało wstrzymane postanowieniem Naczelnego Sądu Administracyjnego, i która następnie została uchylona przez NSA (zob. zwłaszcza pkt 50 i 55 uzasadnienia). Problem ten dotyczy grupy 26 sędziów Sądu Najwyższego.

Rzecznik uzasadniał wnioski o wyłączenie tych sędziów m.in. tym, że ich udział w orzekaniu może doprowadzić do uznania w przyszłości wyroku SN za niebyły (nieistniejący) na podstawie wyroku TSUE. Obowiązkiem RPO jest więc podjęcie wszelkich czynności procesowych w celu wyeliminowania tego ryzyka.

Sąd Najwyższy konsekwentnie nie uwzględnia wniosków Rzecznika. Są one oddalane, odrzucane bądź pozostawiane bez rozpoznania. Rzecznik nie aprobuje argumentacji leżącej u podstaw tych rozstrzygnięć, natomiast nie zamierza składać dalszych wniosków o wyłącznie sędziów na tej podstawie. Nie prowadzą bowiem one do oczekiwanego rezultatu, tj. do tego, że wydane w wyniku rozpoznania skargi nadzwyczajnej orzeczenie nie będzie obciążone ryzykiem uznania za nieistniejące.

Jednocześnie we wszystkich kierowanych do SN kasacjach i skargach nadzwyczajnych RPO na wstępie wnosi ukształtowanie składu rozpoznającego dana sprawę z uwzględnieniem standardów europejskich i orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz Trybunału Sprawiedliwości UE, w szczególności wyroku TSUE z 4 września 2025 r.

Rzecznik wskazuje, że jeśli w rozpoznaniu kierowanej do SN sprawy weźmie udział sędzia SN powołany we wskazanych okolicznościach, to istnieje duże prawdopodobieństwo, że orzeczenie SN zostanie w przyszłości uznane za niebyłe przez inne sądy oraz organy państwa.

Ponadto, wnosząc skargi nadzwyczajne, Rzecznik nie wskazuje Izby Sądu Najwyższego, do której skarga powinna trafić do rozpoznania, ponieważ w orzecznictwie europejskim doszło do podważenia statusu Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych jako sądu ustanowionego ustawą w rozumieniu przepisów Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i traktatów europejskich (wyrok ETPC z 23 listopada 2023 r. w sprawie Wałęsa przeciwko Polsce; wyrok TSUE z 21 grudnia 2023 r. w sprawie C-718/21).

Rzecznik w swoich skargach nadzwyczajnych wskazuje na konieczność uwzględnienia przez Sąd Najwyższy tego orzecznictwa europejskiego, powołując się na z art. 9 i art. 91 Konstytucji RP. RPO zaznacza, że rozpoznanie skargi przez IKNiSP SN może być w przyszłości ocenione jako uzasadniające zarzut naruszenia europejskich gwarancji prawa do niezależnego sądu ustanowionego ustawą.