Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Prokurator Generalny może wnosić do SN kasacje oparte wyłącznie na zarzucie niewspółmierności kary
• Senat proponuje zawężenie tej możliwości do sytuacji, gdy w sprawie nie toczyło się postępowanie odwoławcze, zarzut rażącej niewspółmierności kary nie został podniesiony w apelacji żadnej ze stron albo gdy taki zarzut nie został rozpoznany przez sąd odwoławczy
• - W pełni popieram kierunek projektowanych zmian – pisze Marcin Wiącek w opinii dla senackiej komisji, która 26 kwietnia pochyli się nad tym projektem

Senat pracuje nad projektem zmiany jednego z przepisów Kodeksu postępowania karnego (art. 523 § 1a k.p.k.), który dopuszcza możliwość wniesienia przez Prokuratora Generalnego do Sądu Najwyższego kasacji opartej wyłącznie na zarzucie niewspółmierności kary w sprawach o zbrodnie (druk senacki nr 950).

Projekt zmierza do tego, aby dopuszczalność wniesienia przez Prokuratora Generalnego kasacji na podstawie art. 523 § 1a k.p.k. została zawężona do tych przypadków, gdy w prawomocnie zakończonej sprawie nie toczyło się postępowanie odwoławcze, gdy zarzut rażącej niewspółmierności kary nie został podniesiony w apelacji żadnej ze stron albo gdy zarzut rażącej niewspółmierności kary nie został rozpoznany przez sąd odwoławczy.
Rzecznik Praw Obywatelskich w pełni popiera zaproponowaną zmianę.

W piśmie do przewodniczącego Komisji Ustawodawczej Senatu RP Krzysztofa Kwiatkowskiego zwraca uwagę, że trafnie wskazano też powód postulowanej zmiany. Potrzeba jej przyjęcia jest uzasadniona koniecznością ograniczenia uprawnień Prokuratora Generalnego do wnoszenia kasacji opartej wyłącznie na zarzucie niewspółmierności kary ze względu na to, że kontrola kasacyjna Sądu Najwyższego w niektórych wypadkach powiela jedynie wcześniejszą kontrolę odwoławczą dokonaną w oparciu o kryterium „kwalifikowanej rażącej niesprawiedliwości kary”, przy czym, co istotne, Sąd Najwyższy pozbawiony jest możliwości czynienia własnych ustaleń faktycznych w rozpatrywanej sprawie, którymi to możliwościami dysponują sądy odwoławcze.

Rzecznik zwraca uwagę, że projektowana treść art. 523 § 1a k.p.k. w znacznej mierze czyni zadość postulatom zgłoszonym przez RPO w wystąpieniu generalnym do Przewodniczącego Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji Senatu RP z dnia 5 sierpnia 2020 r., że brak jest podstaw do podnoszenia wyłącznie zarzutu rażącej niewspółmierności kary, gdy zarzut ten był przedmiotem rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.

Trafnie ograniczono w projektowanym art. 523 § 1a k.p.k. dopuszczalność wniesienia kasacji do sytuacji, gdy albo nie toczyło się postępowanie odwoławcze, albo też zarzut rażącej niewspółmierności kary nie został podniesiony w apelacji żadnej ze stron, albo też nie został przez sąd odwoławczy rozpoznany.

RPO w opinii przedstawia argumentację przemawiającą za zasadnością proponowanej zmiany wskazując zarówno na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego jak i Sądu Najwyższego. Zwraca uwagę na słuszność poglądu, że uprawnienie PG do wniesienia kasacji nadzwyczajnej opartej jedynie na zarzucie niewspółmierności kary stanowi zasadniczo wyłom od zasady stabilności orzeczeń sądowych, wywodzonej z prawa do rzetelnego procesu, wyrażonego w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP.

Sąd Najwyższy rozpatrując taką kasację staje się sądem faktu (a nie sądem prawa), czyli w istocie sądem trzeciej instancji, gdyż kwestia niewspółmierności kary wiąże się z kwestionowaniem oceny okoliczności stanowiących podstawę wymiaru kary.

Rzecznik zwraca też uwagę na standardy międzynarodowe, które - podobnie jak regulacje konstytucyjne - odnoszą się tylko do prawa strony do skutecznego środka odwoławczego i nie kształtują obowiązku po stronie ustawodawcy tworzenia trzeciej instancji.

Marcin Wiącek wskazuje też na niespójność terminologiczną pomiędzy art. 523 § 1a k.p.k. i art. 438 pkt 4 k.p.k. Ten ostatni również posługuje się pojęciem „niewspółmierności kary”, z tym zastrzeżeniem, że zawiera on dodatkowo określenie, że ta niewspółmierność kary ma być „rażąca”. W literaturze zwraca się uwagę, że ocena zasadności kasacji z punktu widzenia zarzutu odnoszącego się do kary powinna nastąpić w powiązaniu z przepisem art. 438 pkt 4 k.p.k.” Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy stwierdzając w wyroku z 30 listopada 2016 r. (sygn. akt IV KK 225/1617), że „Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny, w sprawach o zbrodnie, nie może wnieść kasacji wyłącznie z powodu jakiejkolwiek niewspółmierności kary, ale tylko z powodu "rażącej niewspółmierności kary", o jakiej mowa w art. 438 pkt 4 k.p.k.”

Dlatego, zdaniem Marcina Wiącka, można rozważyć w znowelizowanym art. 523 § 1a k.p.k. jednoznaczne wskazanie, że kasacja wniesiona przez PG w sprawach o zbrodnie może być oparta tylko o zarzut rażącej niewspółmierności kary - ze względu na obecną niespójność z art. 438 pkt 4 k.p.k. oraz z uwagi na to, że podstawy zaskarżenia w systemie środków nadzwyczajnych, jakim jest niewątpliwie kasacja, powinny mieć jednolicie charakter kwalifikowany.

II.510.333.2023