Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Polska przegrywa przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka, bo sądy nie udzielają odpowiednich pouczeń obywatelom, którzy wytoczyli procesy cywilne - a nie mieli adwokata
• Zostali oni wezwani przez sąd do uzupełnienia braków apelacji – przez złożenie ich odpisów
• Nie zachowali jednak ich kopii, a nie byli w stanie odtworzyć tego z pamięci. W efekcie apelacje odrzucono 
• A wszystko dlatego, że pouczając ich wcześniej o terminie i sposobie wniesienia apelacji, sąd nie poinformował, że należy je złożyć w dwóch odpisach

Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Ministra Sprawiedliwości w sprawie właściwej realizacji obowiązków informacyjnych sądu, określonych w Kodeksie postępowania cywilnego. Chodzi o ujednolicenie pouczeń udzielanych stronom.

Ostatnio kilka rozstrzygnięć w takich sprawach wydał Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu. Zapadły one na kanwie spraw cywilnych, w których skarżący - osoby pozbawione wolności - działający bez pomocy profesjonalnego pełnomocnika,  zostali wezwani do uzupełnienia braków formalnych apelacji poprzez złożenie ich odpisów. Z uwagi na niezachowanie ich kopii i niemożność odtworzenia z pamięci ich treści, nie wykonali zobowiązania sądu. W efekcie sąd odrzucił apelacje. 

W sprawie Parol przeciwko Polsce ETPC stwierdził (wyrok z 11 października 2018 r.), że sąd nie dopełnił obowiązku wynikającego z art. 327 § 2 Kpc. Nie powiadomił bowiem skarżącego o obowiązku złożenia apelacji w dwóch egzemplarzach. Dlatego ETPC uznał naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (prawo do sądu). 

Również w sprawie Adamkowski przeciwko Polsce (wyrok z 28 marca 2019 r.)  ETPC zauważył, że pouczenie co do terminu i sposobu wniesienia apelacji nie zawierało informacji, że należy ją złożyć w dwóch odpisach. Ponadto skarżącego nie poinformowano o obowiązku przesyłania wszystkich pism procesowych do sądu w dwóch odpisach. Trybunał stwierdził naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji z uwagi na nieproporcjonalne ograniczenie dostępu do sądu. 

Prawo do sądu gwarantuje także art. 45 Konstytucji. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wskazuje się zasadnicze elementy tego prawa. Jest wśród nich również prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej. A niewątpliwie służy temu udzielenie wyczerpującego i pełnego pouczenia stronie postępowania. Obowiązek pouczeń wiąże się również z zasadą zaufania obywatela do państwa, wynikającą z art. 2 Konstytucji. Dlatego szczególnie uzasadnione jest ich uregulowanie zgodnie z postulatami jasności i zrozumiałości prawa.

Poza pouczeniami o treści wprost określonej w aktach wykonawczych do Kpc, ich zakres i forma w znacznej mierze wynikały z praktyki przyjętej w danym sądzie. Największa jej niejednolitość uwidacznia się właśnie co do pouczeń o terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia.

Brak takiej wiedzy utrudnia, a często nawet uniemożliwia, realne skorzystanie ze środka odwoławczego przez osobę niebędącą profesjonalnym pełnomocnikiem. Tymczasem pouczenia, które spełniałyby standardy rzetelnego procesu, znacznie ograniczałyby przypadki odrzucania środków zaskarżenia wobec nieusunięcia braków formalnych. 

24 lipca 2019 r. prezydent Andrzej Duda podpisał nowelizację Kpc i niektórych innych ustaw. Zmieniony art. 5 Kpc upoważnia Ministra Sprawiedliwości do określenia w drodze rozporządzenia wzorów pouczeń, których udzielania na piśmie wymaga Kpc, przy uwzględnieniu zapewnienia komunikatywności przekazu. 

Do wskazanych pouczeń należy zaliczyć te udzielane w związku z zaskarżaniem orzeczeń. Dodany w nowelizacji przepis Kpk stanowi: „Stronie niezastępowanej przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej wraz z wyrokiem, który podlega doręczeniu z urzędu, doręcza się pouczenie o sposobie i terminie zgłoszenia wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem oraz warunkach, sposobie i terminie wniesienia środka zaskarżenia”.  Potrzeba takiego pouczenia odnosi się zwłaszcza do osób, które nie mają technicznych możliwości odtworzenia treści złożonych wcześniej pism procesowych, np. osób pozbawionych wolności. 

Rzecznik wystąpił do ministra Zbigniewa Ziobry o informację,  na jakim etapie znajdują się prace legislacyjne nad rozporządzeniem określającym wzory pouczeń. Poprosił o uwzględnienie w nim także informacji o wymaganej przez Kpc liczbie odpisów składanych pism procesowych.

IV.510.26.2019