Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich ponownie apeluje o przestrzeganie w debacie publicznej standardów ochrony praw człowieka.
• Szczególny obowiązek w tym zakresie spoczywa na osobach pełniących funkcje publiczne, które w swoich wypowiedziach powinny uwzględniać podstawowe wartości i prawa, w tym prawo obywateli do prywatności, zasadę ochrony dobra dziecka, czy zakaz dyskryminacji.
• RPO zwraca się z tym apelem jako niezależny organ ds. równego traktowania.

Oświata w Rzeczypospolitej Polskiej stanowi wspólne dobro całego społeczeństwa (tak brzmi pierwsze zdanie preambuły ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe). Ta zasada zobowiązuje do podejmowania decyzji i działań, które budują trwały, oparty na szacunku i równości system oświaty.  Szkoły są zobowiązane do podejmowania niezbędnych działań w celu tworzenia optymalnych warunków realizacji działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej, zapewnienia każdemu uczniowi warunków niezbędnych do jego rozwoju, podnoszenia jakości pracy szkoły i jej rozwoju organizacyjnego (Prawo oświatowe art. 44 ust. 1).

Rzecznik Praw Obywatelskich od wielu lat wskazuje na szczególną rolę placówek oświatowych w upowszechnianiu idei praw człowieka, równego traktowania i tolerancji.

Szkoła jest jednym z pierwszych środowisk, w których młodzi ludzie kształtują swoje poczucie wrażliwości społecznej, uczą się poszanowania dla różnorodności oraz reagowania na przejawy dyskryminacji. Z tego względu środowisko szkolne powinno dołożyć wszelkich starań, aby uczeń nie miał poczucia, że jego tożsamość buduje bariery lub izoluje go od rówieśników. W ocenie Rzecznika istotne jest także, aby grono pedagogiczne postępowało ze szczególną wrażliwością w kontekście rozpoznawania i przeciwdziałania dyskryminacji swoich podopiecznych, współpracując z rodzicami i podkreślając, że prawa każdego ucznia są w pełni respektowane.

Większość osób transpłciowych uświadamia sobie swoją tożsamość płciową przed ukończeniem 18. roku życia, a więc w okresie edukacji. Szkoły i inne placówki edukacyjne nadal dosyć często wymieniane są jako źródło dyskomfortu, strachu i niepokoju. Dlatego też osoby te rzadko decydują się na otwarte mówienie o swojej tożsamości wobec innych uczniów i nauczycieli, a nawet rodziców, ze względu na strach przed negatywną reakcją – dyskryminacją, przemocą psychiczną lub fizyczną lub innymi formami prześladowania. Aż 69% uczniów z Polski, biorących udział w badaniu, „zawsze” bądź „często” doświadczyło lub było świadkiem negatywnych komentarzy albo czynów wobec osób LGBT w środowisku szkolnym (Raport Komisji Europejskiej Legal gender recognition in the EU. The journeys of trans people towards full equality, 2020).

Rzecznik Praw Obywatelskich od lat zwraca uwagę na te problemy, rekomendując wprowadzenie stosownych działań zapobiegawczych, w tym obowiązkowej, prewencyjnej edukacji antydyskryminacyjnej. Warto podkreślić, że ponad dwie trzecie Polaków (70%) jest zdania, że w szkołach powinna być prowadzona edukacja antydyskryminacyjna. Wskaźnik poparcia wśród samych uczniów i uczennic jest jeszcze wyższy – 81,5% uważa, że powinna ona być prowadzona (Raport z badania w szkołach oraz analiza ilościowa programów profilaktyczno-edukacyjnych, Centrum Badań nad Uprzedzeniami na zlecenie RPO, 2020.) Rzecznik przypomina, że dyskryminacja oraz związana z nią przemoc motywowana uprzedzeniami mają znaczący wpływ na zdrowie psychiczne osób, które ich doświadczają ze względu na przynależność do określonej grupy mniejszościowej.

Z tych względów pozytywne działania podejmowane przez szkoły i inne placówki edukacyjne zapewniające odpowiednie warunki rozwoju i nauki każdego dziecka, w poszanowaniu jego tożsamości i indywidualności, należy przyjąć z aprobatą i upowszechniać rzetelne informacje o dobrych praktykach w tym zakresie.

XI.501.6.2021